چکیده:
آیین بودا،که در شرق آسیا جایگاه خاص و ویژهای دارد،دارای سه فرقهء مهم و اصلی است.این فرقهها با نامهای مهایانه،تراودا و چرخ الماس یا لامایی شناخته میشوند. از سوی دیگر،مباحث الهیات،مخصوصا نگرش این عده به حقیقت غایی، موضوعی جذاب و جالب توجه است که باید با دقت بیشتری به آن توجه کرد.در این نوشتار،تلاش بر این است که نگرش این سه مکتب به امر الوهی و حقیقت غایی را بررسی کرده،الحادی بودن تراودا،و همهخدایی و یا شرکآمیز بودن مهایانه و چرخ الماس را نشان دهیم. البته لازم به ذکر است که فرقهء لامایی در حقیقت تقریری از فرقهء مهایانه در این موضوع شمرده میشود.
خلاصه ماشینی:
"شایسته است با توجه به اختلاف دیدگاهی که میان نگرشها و مکاتب بودایی دربارهء حقیقت غایی وجود دارد،نخست اشارهای کوتاه به تنوع این آیین داشته باشیم و سپس،با دقت بیشتری،حقیقت غایی را بررسی کنیم.
83 نتیجهء این اصل نکتهء مهمی است که در آیین بودای کهن و نیز تراوادا بودیسم به وضوح شکل میگیرد و محوریترین موضوع در الهیات بودایی میشود.
با این تفاسیر،این نظر قویتر به نظر میرسد؛هرچند به این نکته نیز میتوان اشاره کرد که شاید بودیسم تراودا و آیین کهن بودایی، چندان در مقام ارائهء یک دیدگاه مثبت و یا منفی دربارهء خدا نبوده است.
2. هینهیانه،بر آزادی شخص تأکید دارد و میگوید:هرکس باید خودش تلاش کند و به رهایی برسد44و به سایر افراد کاری نداشته باشد که آیا به نیروانه میرسند یا خیر؛بر این اساس،به مکتب آنها چرخ کوچک گویند؛چون افراد کمتری را با خود به سوی نیروانه میبرد و هرشخصی تنها به نجات خویش میاندیشد.
به این ترتیب،در الهیات آیین مهایانه بودیسم،یک سلسلهء طولی از خدایان چیده شده است که در آغاز آن بودای نخستین قرار دارد و سپس،بودای تفکر و مراقبهء آمیتابه و پس از آن،خدای آوالوکیتا و در پایان نیز بودا.
در یک نگاه خوشبینانه میتوان گفت،نوعی خداپرستی و توحید از سنخ همهخدایی57 در آن وجود دارد؛چون میگویند:تمام بودی ستوهها تحت نظر و آفرینش یک بودی ستوهاند؛ولی از سوی دیگر،چون این بودای نخستین تشخص ندارد،تمام کارهای عالم در دست بوداهای تفکر و مراقبه است،بر این اساس، نوعی شرک بارز و چند خداپرستی در این رویکرد،حاکم است."