خاندان شاهیه خوارزم مقاله

"مأمون بن محمد(00000-783 هـ-ق)که نخستین خبر تاریخ از سلالهء مأمونیان خوارزم مربوط به اوست،این‌که هم در زمان ابو عبد الله‌ محمد بن احمد(خوارزمشاه)افریغی کاثی(663-683 ق)والی‌ «جرجانیه»(گرگانج)بود؛و آنگاه که امیر نوح(دوم)بن منصور سامانی‌ (563-783 ق)در«آمل»جیحون اقامت کرد(سال 283 ق)چون آن دو در روزگار سختی بدو خدمتها کرده بودند،به پاداش آنها شهر«نسا»را به‌ نام مأمون کرد و «ابیورد»به‌نام خوارزمشاه؛و چنان‌که پیشتر گذشت،امیر نوح با این سیاست،نفاق میان دو امارت خوارزمی را شدیدتر ساخت؛ چه ابو علی سیمجوری(773-783 ق)سپهسالار سامانی و حکمران‌ «قهستان»بدین امر رضایت نداد،پس آنگاه که وی از امیر محمود غزنوی‌ شکست یافت و روی به«جرجانیه»نهاد ابو عبد الله خوارزمشاه کاثی او را در میان راه(در شهر«هزار اسپ»)بگرفت و در بند انداخت. آنگاه امیر ابو علی محمد المظفر(عماد الدوله)سیمجوری(773-783 هـ-ق)که پس از پدرش(ابو الحسن)در اندک زمانی حکمروای نواحی‌ جنوبی«آمو دریا»هم شده(در«مرو رود»مقام کرده بود)و فائق الخاصه‌ (مذکور)هم با لشکر خویش«بلخ»را به تصرف درآورده و روانهء«ترمذ» می‌بود(083 هـ-ق)به فرمان نوح بن منصور(امیر رضی)ابو الحارث‌ فریغونی والی«جوزجان»به دفع ایشان قیام کرد؛پس حواشی بسیار فراهم آورد و به پیکار برخاست(283)اما از فوجی که«فائق»به مقابله‌ فرستاد او را شکست افتاد(383 هـ-ق)پس با«فائق»علیه دشمن مشترک- یعنی-صاحب«چغانیان»پیمان اتحاد بست؛زیرا پیش از آن تاریخ ولایت‌ «چغانیان»جزو متصرفات امیر گوزگان بود،که دیگر با فتح آنجا دولت‌ سامانیان یکسره از هم پاشید. تنی چند از مشاهیر علماء و ادبای سدهء چهارم،پیوسته با دربار فریغونیان جوزجان یاد شده‌اند(مانند دربار مأمونیان خوارزم)که از آن‌ جمله‌اند:ابو الفضل احمد بن حسین«بدیع الزمان»همدانی ادیب و شاعر مشهور،ابو الفتح بستی ادیب و شاعر معروف،ابو عبد الله خوارزمی کاتب‌ (مؤلف مفاتیح العلوم)و جز اینان که همچون«ابن فریغون»آثاری به‌نام‌ مخدومان خود کرده‌اند؛مینورسکی گوید که کتاب حدود العالم گواه است‌ بر آن که خود امیر ابو الحارث محمد فریغونی طبع علمی و ادبی داشته‌ است."