چکیده:
در فلسفه اسلامی، معرفت شناسی، پیش از ملاصدرا به طور خاص مورد عنایت فیلسوفان نبوده است؛ و آنچه در این باب آورده بودند، به تبع مسایل دیگر بوده است. ملاصدرا برای اولین بار بطور جدی این مساله را مطرح نمود و پس از نقد و بررسی اقوال فیلسوفان سلف، در باب آن، نظریه پردازی کرد. نظریه معرفت شناختی ملاصدرا، متشکل از سه مولفه اساسی است: صور علمی (= معلوم بالذات)، فاعل شناسا (= نفس) و نسب و روابط دوسویه ای که صورت های علمی در فرایند شناخت واجد آنها می شوند.
صورت های علمی از یک سو حاکی از ماورای خود بوده و واسط علم ما به اشیای دیگر هستند و از سوی دیگر مرتبط با فاعل شناسا و حاصل در نفسند. ملاصدرا در باب هر سه مولفه یاد شده نوآوری هایی دارد؛ و از مجموع آنها نظریه ای ابتکاری و توانمند در باب شناخت و معرفت ساخته و پرداخته است.
ملاصدرا در مقام نظریه پردازی در این باب و متلائم کردن آن با دستگاه فلسفی خود بسیار قوی ظاهر شده است، اما در مقام استدلال و توجیه نظریه خود، سخنان او قدرت و انسجام لازم را ندارد. این امر سبب تشتت آرا شارحان نظریه او و ارایه تقریرهای متعارض از سوی آنان شده است. مفروض این مقال آن است که نظام فلسفی صدرا ابزار و امکانات لازم را برای توجیه نظریه او دارا می باشد. از این رو در این مقاله، نخست به معرفی کوتاه نظریه معرفت شناختی ملاصدرا می پردازیم و ضمن مقایسه آن با نظریات فیلسوفان پیشین در حوزه اندیشه اسلامی، دلایل آن را بازخوانی و بازسازی می کنیم. گفتنی است که بخشی از نظریه صدرا که بیشتر از بخش های دیگر چالش برانگیز بوده است؛ یعنی رابطه صورت های علمی با نفس، مورد توجه اصلی این مقاله است و تنها دلایل این بخش باز تولید شده است.
خلاصه ماشینی:
"این است که ملاصدرا اثبات نظریه اتحاد عاقل و معقول را در دو مرحلهی متمایز انجام
آنچه در این مرحله اثبات میشود اتحاد عاقل و معقول در خصوص خود
است که اتحاد نفس با این صورتها اثبات میشود و روشن میگردد که وجود
خورش عین وجودش برای عاقل است و به سخن دیگر صورت معقول بالفعل هویتی جز
در همه دلایل یاد شده سخن از"صورت مجرد عقلانی"است و روشن است که وجود چنین صوری یعنی صورتهایی که دارای وصف معقولیت و تجرد باشند مبنای این
از مجموعه سخنان ملاصدرا در آثار مختلف خود دلایل زیر برای اثبات اتحاد عاقل و
عاقل و معقول مربوط به ماده استدلال یاد شده است؛و چنانکه در مبحث"مبادی اتحاد عاقل و معقول"گفتیم،ملاصدرا و پیروان او هر دو مقدمه این استدلال را قبول دارند و
1-همه دلایل یاد شده در این مرحله صریحا در آثار ملاصدرا ذکر نشده است و در
2-مقدمات دلایل اول و دوم،چنانکه در مبحث مبانی نظریه اتحاد عاقل و معقول توضیح دادیم،در آثار ملاصدرا به صراحت طرح شده است و به روشنی از مقدمات یاد
از این برهان به دست میآید،اتحاد عاقل و معقول در مورد خود خود صور ارداکی است نه
چندین دلیل را از پیش خود جهت تحکیم تحکیم نظریه اتحاد عاقل و معقول ارائه نموده است.
عین سخنان ملاصدرا در این باب چنین است:"و نحن ایضا سالکو هذا المنهج فی
الف)سخن نهایی ملاصدرا بر خلاف سخن حاجی این نیست که علم کیف نفسانی است.
(13)-سخنان ملاصدرا در رسالهی اتحاد عاقل و معقول چنین است:"ان صور الاشیاء علی ضربین:"