چکیده:
تعهدات قراردادی ممکن است با تاخیر در اجرا یا عدم اجرا روبه رو شوند و زیان طرف مقابل را به دنبال داشته باشند. نقض تعهدات قراردادی مسائل فراوانی را به همراه دارد که یکی از آنها رابطه مسئولیت ناشی از نقض قرارداد با مسئولیت غیرقراردادی است. درباره این رابطه، برخی به تعدد این مسئولیت قائل اند و برخی
نظریه وحدت مسئولیت را برگزیده اند. هدف اصلی مقاله حاضر، بررسی رابطه ضمان قهری و قراردادی در نظریه فقهی مرسوم و اثبات اصالت ضمان قهری است. به عنوان یکی از نتایج این بحث، دلیل عدم پذیرش خسارت عدم النفع ناشی از نقض قرارداد از دیدگاه فقهی نیز بررسی می گردد. به نظر می رسد عمده ترین دلیل این عدم پذیرش، اندیشه ضمان و مفهوم مال است. اندیشه ضمان به عنوان یک حکم وضعی، بر سراسر حوزه های فقه از جمله قراردادها سایه افکنده است. بر اساس نظریه مشهور، نقض تعهد قراردادی هرچند از لحاظ تکلیفی حرام است، ولی ضمان ناقض تا جایی قابل پذیرش است که قواعد
ضمان قهری قابل اجرا باشد؛ درنتیجه اگر اسباب و شرایط ضمان قهری فراهم نباشد، نقض قرارداد فی نفسه سبب ضمان ناقض نیست.
Contractual obligations may be fulfilled with delay or not fulfilled at all, and this is followed by losses borne by the other party. Breach of contractual obligations is accompanied by many problems one of which is the relation between the responsibility produced by breach of the contract and non-contractual responsibility. In this regard, some scholars believe in plurality of responsibility and some others have adopted the theory of unity of responsibility. The present article mainly aims to discuss the relation between automatic guarantee and contractual guarantee to prove originality of the former. As a result of this discussion, from a juridical point of view, the author discusses why the issue of expectancy damages caused by breach of the contract is not accepted. It seems that the most important reason behind this nonacceptance is the idea of guarantee and the conception of property. As a substantive edict, the idea of guarantee rules all branches of jurisprudence including contracts. According to the well-known theory, even though it is unlawful to breach contractual obligations, breacher's guarantee may be accepted as long as the rules of automatic guarantee may be executed. As a result, if conditions for automatic guarantee cannot be fulfilled, breach of contract does not by itself create a bond for the breacher.
خلاصه ماشینی:
اتحاد معنای ضمان: در این باره دو نظر دیده میشود: الف) ممکن است گفته شود ضمان در صورتی که بهطور مطلق و بدون قرینه به کار رود، به معنای جبران خسارت واقعی یعنی پرداخت مثل یا قیمت است و جبران خسارت از راه دیگری همچون پرداخت عوض قراردادی نیازمند قرینه و دلیل است؛ مانند آنکه طرفین با انعقاد قرارداد صحیح و مشروع، توافق بر بدل قراردادی کنند.
نقض قرارداد یکی از شواهد مهم اصالت ضمان قهری و تقدم آن بر ضمان قراردادی از لحاظ فقه امامیه را میتوان در این نکته ملاحظه کرد که نقض تعهد قراردادی فقط در صورتی سبب ضمان ناقض است که متعهدله در نتیجه نقض تعهد، متحمل ضرری شده باشد که جبران آن از لحاظ قواعد ضمان قهری مانند اتلاف ضروری باشد.
به عبارت دیگر، طرف ناقض را فقط در صورتی میتوان از لحاظ قراردادی ضامن دانست که از لحاظ غیرقراردادی و قهری ضامن باشد؛ یعنی در صورت نقض قرارداد، مسئولیت طرف ناقض تا آنجاست که قواعد ضمان قهری قابل اجرا باشد، بدینمعنا که ناقض قرارداد اگر مالی را تلف کرده یا سبب تلف آن شده باشد، مسئول است؛ ازاینرو نقض قرارداد هرچند از لحاظ تکلیفی حرام است، ولی از لحاظ وضعی، ضمان طرف ناقض در صورتی است که قواعد ضمان قهری مانند اتلاف مال دیگری یا تسبیب در تلفشدن آن قابل اجرا باشد.