چکیده:
مقالهء حاضر در صدد تبیین جایگاه معنایی واژهء کانونی«صلوة»به شیوهء معناشناسی تاریخی و توصیفی با الهام از روش ایزوتسو است.در معناشناسی تاریخی به معنای اصلی ماده صلوة با استناد به اشعار عصر جاهلی،کتب تاریخی و تفسیری توجه شده است.در معناشناسی توصیفی نیز ارتباط معنایی واژه صلوة با واژههای همنشین و جانشین در قرآن بررسی شده است.حاصل مطالعهی تاریخی اینکه اعراب جاهلی صلوة را نوعی نیایش و عبادت میشناختهاند.مطالعه توصیفی نیز نشان میدهد که صلوة در کاربرد وحیانی بر محور جانشینی با واژههایی مانند دعا،ذکر،تسبیح و بر محور همنشینی با واژههایی مانند اقامه،صبر،خاشعون در یک حوزه معنایی قرار میگیرد.یکی از نتایج مهم بررسی توصیفی،آشکار شدن پیوند معنایی عمیق صلوة با سایر واژههای هم حوزه در قرآن است. این پیوندها باعث شده تا صلوة کاملا تحت تأثیر کلمات مجاور و نظام معنایی مستقر در آن قرار بگیرد و با معنایی متمایز و متعالی به حیات خود ادامه دهد.
خلاصه ماشینی:
"25 مهم اینکه صلوة در عصر نزول کاربرد داشته و در معنای مطلق دعا یا نوعی عبادت خاص به کار میرفته است؛حتی مشرکان عرب نیز در برابر خانۀ کعبه عبادتی مخصوص با عنوان صلوة انجام میدادهاند که البته با معنا و مصداق تازۀ آن در اسلام بسیار متفاوت بوده است:{/«و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیة فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون/}(انفال: 35)؛و نماز آنها پیرامون خانۀ کعبه چیزی جز سوت زدن و دست افشانی نبود،پس عذاب [الهی]را به کفری که میورزیدند،بچشید».
حاصل اینکه رکوع به انحناء و خمیدگی گویند که همراه ابراز بندگی و خضوع و تواضع در مقابل خداست و قطعا در عبادت ادیان الهی وجود داشته است و چهبسا در ادیان گذشته نیز جزئی از صلوة و شاید هم عنوانی برای این عبادت خاص بوده است؛ چنان که مؤیداتی در آیات قرآن در اینباره میتوان یافت،هرچند اکنون به علت تحریف ادیان،اثری از این شکل و هیئت عبادی در میان ادیانی مانند یهودیت و مسیحیت نیست و مشخصا تنها در نماز مسلمانان رکوع،رکنی اساسی در نماز است که ترک عمدی یا سهوی آن موجب ابطال نماز است.
از سوی دیگر قیام در کنار رکوع و سجود و قنوت یکی از اجزای اصلی نماز محسوب میشود؛بنابراین در رابطۀ جزء واژگی با صلاة میباشد و ممکن است برای اشاره به نماز نیز در قرآن به کار رفته باشد.
روح نماز خضوع و خشوع در مقابل خداست که در همین افعال تجلی مییابد؛از اینرو در برخی آیات قرآن-از باب ذکر جزء و ارادۀ کل-مشتقات این واژهها برای اشاره به صلوة به کار رفتهاند."