چکیده:
بر همان مبنای نظام سنتی اداره ایالات و ولایات بود،در این گفتار سعی شده عوامل و نهادی حکومتی شهر مورد بررسی قرار گیرد.با فتح تهران و انتخاب این شهر به پایتختی توسط آقا محمد خان قاجار شیوه ادارهء این شهر کوچک برمبنای همان نظام سنتی بود،با گسترش روزافزون و توسعه شهر در دورههای پادشاهان بعدی قاجار هر روز چگونگی اداره این شهر موردنظر زمامداران عصر قاجار بود،نخستین کسی که در شیوهء اداره این شهر تجدیدنظر کرد،میرزا تقی خان امیر کبیر بود و پس از او میرزا حسین خان سپهسالار در چگونگی ادارهء این شهر تجدیدنظر کرد،اما باز شیوه اداره و ساختار اداری شهر تهران
خلاصه ماشینی:
"امیر کبیر برای حفظ انتظام پایتخت اقدام به تأسیس قراولخانهها در محلات تهران کرد به این ترتیب که قبلا قراولخانهها در جلو دروازهها قرار داشتند،امیر دستور داد تا اضافه بر قراولخانههایی که در دروازههای ورودی و خروجی شهر مستقر (به تصویر صفحه مراجعه شود) میرزا تقی خان امیر کبیر بودند،54 قراولخانه جدید ایجاد گردد7که همپای تشکیلات سنتی زیر نظر کلانتر شهر انجام وظیفه میکردند و در حقیقت نیروی کمکی بر قوای انتظامی قبلی شهر بودند.
02 پس از این مقدمه به شرح وظایف نهادها و تشکیلاتی که ادارهء امور شهر تهران را بر عهده داشتند به ویژه از نظر حفظ و امنیت شهر پرداخته میشود و سعی بر آن ات که معین شود،هر یک از مناسب و تشکیلات اداری چگونه عمل میکردند و نقش هریک از این نهادها و مناصب در ادارهء شهر تهران چگونه بوده است،بیان شود: بیگلربیگی در دورهء صفویه،از عهد شاه عباس اول به بعد،بیگلربیگی عنوان حاکم ولایات بود که از مرکز تعیین میشدند و در بعضی موارد سمت آنها موروثی بود،بیگلربیگی اصفهان در عهد صفویه مقام بسیار مهمی داشت و بعد از صدر اعظم(اعتماد الدوله)از همه اجزای دربخانه معتبرتر بشمار میآمد و گاهی در غیاب شاه(به هنگام لشکرکشی)در حکم نایب السلطنه بود.
زیرا بیگلربیگی در اوائل قاجار حکم استاندار را داشته و بر چندین شهر حکومت میکرده است و از طرف خود برای شهرهای تحت حکومتش حکامی تعیین میکرد و چنانکه اعتماد السلطنه در المآثر الاثار ذیل«ذکر ولات عظام و حکام فحام شهر تهران»42نام عیسی بیگلربیگی را قبل از حکام آورده است و (به تصویر صفحه مراجعه شود) ناصر الدین شاه حتی اگر برحسب تاریخ حکومتشان نیز ضبط کرده باشد باز بیگلربیگی را در ردیف حکام تهران نوشته است."