چکیده:
نظامی گنجوی، در شعر زبانی پیچیده و استعاری دارد. او با واژگان بسیار بازی می کند و برای تاثیرگذاری عاطفی، بر مخاطب می کوشد. این نوشته، پژوهشی درباره زبان شعری او بر اساس نظریه های فرمالیستی با هنجارگریزی است. مهم ترین وجه هنجارگریزی، دوری از تکرار لفظ و معنای عادی است، آن چیزی که شاعر همیشه در پی آن بود. ما با بررسی عناصر این بافت می توانیم ترفندهای هنری و شاعرانه وی را در خلق آثار ادبی کشف کنیم. نظامی، با عدول از زبان معیار و آشنایی زدایی، به خلق این زبان پرداخته است. البته، هنجارگریزی باید بر اساس زبان هنجار و زمان کاربرد آن بررسی شود. در ساختار شعر وی، هنجارگریزی های موسیقایی، واژگانی، دستوری و معنایی نقشی اساسی دارند
Nezami Ganjavi employs a complex symbolic language in his poetry. His frequent play with words is an attempt to emotionally affect the readers.
The present paper is a study of the language Nezami used in his poetry، based on the formalist theory of the deviation from the norms. A prominent aspect of deviation from norms is to use words for meanings other than their usual ones; this has frequently been used in Khamseh. Studying such deviations helps to discover the artistic and poetic techniques of Nazami’s literary creation. Nezami has created his poems by deviation from standard language، and defamiliarization. Notably، the later should be studied regarding the linguistic norms and the time when they were in use. In the construction of Nezami’s poems، deviations of musical، lexical، syntactic، and semantic types play a crucial role.
خلاصه ماشینی:
حساسیت فراوان نظامی به زبان و کارکردهای گوناگون آن و آگاهی کامل از عوامل برجستهسازی زبانی چون هنجارگریزی و قاعده افزایی، باعث شده که وی گرد کهنگی و تکرار را از شعر خود بزداید و تنوع و تازگی را با زبان شاعرانة خود همراه کند و ادبیت کلام خود را نیز تقویت کند.
انواع هنجارگریزی در خمسة نظامی در بین انواع هنجارگریزی، مهمترین موارد در تناسب با شعر نظامی، هنجارگریزیهای واژگانی، معنایی، موسیقایی، دستوری و زمانی است و با این مقیاس میتوان به خوبی علت برجستگی و هنر شاعری نظامی را درک کرد.
این امری است معمولی؛ یعنی صفت جانشین اسم، اما این که در شعر هیچ شاعری قبل از نظامی « شگرفان» به کار نرفته است و برای فارسی زبانان ناآشناست، نوعی هنجارگریزی محسوب میشود.
کاربرد واژگان رایج با معانی جدید و ابداعی نظامی با ابداع واژگان و ترکیبهای تازه و نیز ترجمة اصطلاحات علوم و فنون (از عربی به فارسی)، به زبان فارسی خدمت فراوان کرده و بسیاری از سازههای گوناگون زبانی از خمسه به سایر آثار و نوشتهها راه یافته است.
از آن جا که نظامی از برجستگان هنر و ادبیات و آشنا با ظرافتهای زبانی و فن بیان محسوب میشود، بررسی موشکافانة اشعار وی به منظور نیل به رهیافتهای نوین در این قلمرو خاص از زبان صورتگرفته است.
اما باید گفت هنجارگریزی معنایی، بیشترین بسامد را در شعر نظامی داراست و هنجارشکنیهای او در ساختار تشبیه، استعاره، کنایه و تصویرسازیها بسیار قابل توجه است.