چکیده:
نگاهی به مدارس حدیثی نشان میدهد که تاثیرگذاران این مدارس،همگی اهل آن شهر نبودند و معمولا،بزرگان و محدثان،در چند مدرسه حضور داشتند و به تعلیم و تعلم پرداختند.آنچه مسلم است اینکه علمای اسلام از عصر صحابه به رحلههای حدیثی اهتمامی ویژه داشتند و در این مسیر سختیهای بسیاری را بر خود هموار نمودند.ما در اکثر بلاد اسلام شاهد تأثیر جدی مسافران هستیم.پس از حرمین(مکه و مدینه)که بدلیل مرکزیت دینی و اجتماع مسلمین،مورد توجه مسافران حدیث بوده است،عراقین نقش ویژهای در این مقوله داشته و محدثان دیگر بلاد را به خود جلب کرده و در غنای یکدیگر تأثیر فراوانی داشته است.
خلاصه ماشینی:
"در نوشتار حاضر،این دو شهر را از جهت مقصد سفرهای حدیثپژوهی در عصر صحابه،تابعین و اتباع تابعین تا قرن چهارم هجری مورد بررسی قرار داده و برآنیم که دریابیم: -محدثان از سفر به این شهرها چه اهدافی را جستجو میکردند؟ -چه آثار و کتب حدیثی در این مهاجرتها جابجا گردید؟ -و در نهایت،سفر محدثان به این مدارس و به ویژه رفت و آمد متقابل محدثان کوفه و بصره چه نتایجی دربرداشت؟ مفاهیم الرحلة:الرحل و الراحلة،هم به معنای جهاز و مرکب شتر و هم به معنای مسکن و اثاثیه منزل آمده است.
مقاصد سفر در کوفه جویندگان علم،بویژه محدثان بصری،در پی دستیابی به حدیث و سنت رسول اکرم (ص)،روانه کوفه میشدند و مقصد این سفرها در قرن اول و دوم ،غیر از حضرت علی بن ابیطالب(ع)،به عنوان امام و ولی مسلمین،عموما ابن مسعود و شاگردان او بودند: (1).
از دیگر مسافرین برجسته کوفه،محمد بن مسعود عیاشی(نیمه دوم قرن 3)،صاحب یکی از معدود تفاسیریست که از قرون اولیه اسلام برجا مانده؛وی شیخ و فقیه سمرقند بود؛در ابتدا عامی مذهب و بعد به امامیه گرایید و مقصد سفر محدثان و فقهاء بسیاری شد؛اما خود را بینیاز از کسب احادیث ناشنیدهء شهرهایی چون کوفه ندید (نجاشی،053)و در نهایت،سرسلسله علمای اثناعشریه،دو تن از صاحبان کتب اربعه، شیخ کلینی(م 823)و شیخ صدوق(م 183)هستند که جزو مسافران تأثیرگذار،در این دیار بودند و جمع بسیاری،حتی از دیگر بلاد،برای کسب علوم اسلام،نزد آنان رحل اقامت افکندند.
ابن سیرین،قتاده و سلیمان بن طرخان(م 341)؛1از دیگر محدثان بنام بصرهاند که در این زمان وارد کوفه شدند(ذهبی،/316/784/5و 647/09/6 و 329/793/6)عطاء بن سائب (م 631)2نیز نیمه نخست این سده،وارد بصره شد تا سعی خویش را در انتشار معارف اهل بیت(ع)،بویژه امام سجاد(ع)مبذول کند(همان،168/533/6)."