چکیده:
مطابق اصول اقتصادی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اقتصاد تعاونی در کنار بخش خصوصی و دولتی به صورت یکی از بخش های سه گانه اقتصاد ایران تعیین شده است، یکی از پرسش های اساسی که از زمان تصویب قانون تا به امروز مطرح بوده است، جایگاه اقتصاد تعاونی در نظام های اقتصادی است. آیا اقتصاد تعاونی به عنوان نظام تمام عیار اقتصادی در عرض نظام های سرمایه داری، سوسیالیسم و اسلام مطرح است؟ یا آنگونه که برخی ادعا کرده اند یکی از زیر بخش های اقتصاد سرمایه داری یا شکل رقیق شده سوسیالیسم است؟ نسبت آن با اقتصاد اسلامی چیست؟ و آیا می تواند به صورت بخشی از نظام اقتصادی اسلام استفاده شود. در مقاله پیش رو، به روش توصیفی تحلیلی و با مقایسه آموزه های اقتصاد تعاونی با نظام سرمایه داری مشخص می شود که اقتصاد تعاونی با نظام سرمایه داری به لحاظ مبانی، کارکردی و نیز نتیجه های حاصل شده، تفاوت های اساسی دارند. به گونه ای که آن دو را می توان دو نظام اقتصادی به طور کامل متباین دانست اما میزان دوری آن از آموزه های اسلامی به مراتب کم تر است. به این علت با استفاده از آموزه های اسلامی می توان اصلاح هایی در آن انجام داد و کاستی های آن را برطرف کرد و به عنوان یکی از زیربخش های نظام اقتصادی اسلام دانست.
According to the Economic Principle of the Constitution of the Islamic Republic of Iran، Cooperative Economics، alongside the private and governmental sectors، has been identified as one of the three parts of Iranian economy. One of the fundamental questions، which have been under consideration from the day the law was approved till today، is the status of Cooperative Economics between various Economic Systems. Whether Cooperative Economics is mentioned as a complete economic system parallel to the Capitalist، Socialist and Islamic Systems? Or، according to what some have claimed، it is one of the subsectors of Capitalist Economy or، a more refined form of Socialism? What is its relationship with Islamic Economics? Can it be used as a part of the Islamic Economic System? In the present article، through a descriptive-analytic method and by comparing the guidelines of Cooperative Economics with that of the Capitalist Economic System، it is determined that Cooperative Economics with respect to the fundamentals، operations and the results achieved، has basic differences with the economy of the Capitalist system. In such a way that، these two can be considered as two completely separate and different economic systems، but the distance that it has from Islamic guidelines is much lesser than that، which the Capitalist economic system has، from Islamic guidelines. Because of this through Islamic guidelines، corrections can be made and its weaknesses can be removed، and it can be considered as a part of the Islamic Economic System.
خلاصه ماشینی:
نظام اقتصاد تعاوني با نگاهي مجدد به تابع اصلي توليد (Q=F)L, K اين پرسش مطرح مـي شـود کـه انـسان و سرمايه در فرايند توليد چه نقشي دارند؟ مالکيت منابع و ابزار توليد، مال کدام عامل است ؟ هر يک از دو عامل توليد، در مديريت فرايند توليد چه نقشي دارند؟ هـر يـک از دو عامـل توليدي چه سهمي از محصول توليدي دارند؟ هر يک از اين پرسش ها در اقتصاد سـرمايه داري پاسـخ خاصـي دارد امـا از نظـر نظـام اقتصاد تعاوني پاسخ اين پرسش ها چيست ؟ براي دريافـت پاسـخ صـحيح آنهـا ابتـدا بايـد جايگاه هر يک از عامل هاي توليد از ديد نظام اقتصاد تعاوني روشن شود.
اصول اجرايي نظام اقتصاد تعاوني از آنجايي که اقتصاد تعاوني براي ترفيع جايگـاه انـسان در برابـر اقتـصاد سـرمايه داري است ، بايد اصولي در فعاليت هاي اقتصادي رعايت شود تا اين جايگاه محقّـق و در فراينـد اقتصادي محفوظ بماند: اصل نخست ، مشارکت اقتصادي اعضا: تمام فعالان اقتصادي با مالکيت مشاع بنگاه و سرمايۀ آن براي رسيدن به هدف هاي اقتصادي با هم همکاري و مشارکت مـي کننـد.
البتـه فعالان اقتصادي در کنار حق بهـره منـدي از رقابـت بـراي حفـظ موقعيـت خـود در برابـر بنگاه هاي نظام سرمايه داري ، با مسئوليت هايي نيز ربه رو هستند که عمل به آنها لازم است ؛ اصل ششم ، توجه به جامعه و دگرخواهي : براي تحقق اين اصل ، همۀ فعالان اقتصادي مي کوشند تا اقتصاد تعاوني فراگير شود و همۀ افراد با اندک سرمايه ، به تعاوني ملحق شوند و حتي بخشي از سود بنگاه هاي اقتصادي براي توسعۀ اقتصاد تعاوني اختصاص پيدا مي کند؛ اصل هفتم : اختصاص مازاد بازگشتي و سود به نيروي کار براساس ميزان تخصص و بهره وري آنهـا: در اقتصاد تعاوني ، تمام نيروي کار براساس ميزان تخصص خود دستمزد ثابتي دارند.