چکیده:
آثار باستانی در شمال ایران،به ویژه در منطقهء گیلان و تنکابن،به واسطهء آب و هوای بارانی و رطوبت زا،در طول روزگاران،از تخریب طبیعت در امان نمانده است. از این رو،با انکه بیش از چند سده از پیشینهء آثار تاریخی منطقهء تنکابن نمیگذرد،تنها نامی از اماکن باستانی و قدیمی در افواه و متون تاریخی و جغرافیایی بر جا مانده است.از سوی دیگر،جنس مواد و مصالح ساختمانی ابنیهء تاریخی شمال ایران-که بیشتر از چوب،سنگ و ساروج بوده-تخریب آنها را سرعت بخشیده است،لذا،به استثنای ابنیهء مذهبی،که مردم به محض رؤیت فرسایش در جهت تعمیر آن اقدام میکردند،جز قلعهء مارکوه،که بخشهایی از دیوارههای سنگ چین شدهء آن هنوز باقی است،از بناهای روزگاران کهن و باستانی و حتی نخستین سدههای تاریخ ایران پس از اسلام،در تنکابن،اثری باقی نمانده است.با این همه،وجود تپهها و تلهای بسیار گواه بر وجود آثار فراوران باستانی در روزگاران گذشتهء این سرزمین میباشد.در این مقاله، سعی شده است،با استفاده از منابع موجود،نگاهی گذرا به جغرافیای طبیعی و تاریخی تنکابن و ویژگی دژهای پر اهمیت آن افکنده شود.
خلاصه ماشینی:
"(رابینو،ص 54) یکی از عواملی که موجب شده است تا منطقهء تنکابن کمتر مورد توجه تایخ نویسان وجفرافی دانان گذشته قرار گیرد و تقریبا به صورت گمنامو حتی کم نام-بماند،شاید به علت نبودن شهر بزرگی به عنوان مرکز در این ناحیه بوده است؛چون منطقهء تنکابن به صورت مجموعهء بلوکات و قصبهها بوده،تقریبا از نظر اداری و سیاسی نیز همچنان پراکنده اداره میشده است و شهرهای بزرگ و معروف، نه در محدودهء آن،بلکه در دو سوی آن قرار داشته اند.
"(سائذع،از آستارا تا استر آباد،ج 3،ص 73) در حال حاضر به علت احداث جاده ای ماشین رو-که تا پای دژ مارکوه کشیده شده -دسترسی به آن آسان است و دریغ که تخریب آن توسط سودجویان محلی و بلایای طبیعی همچنان ادامه دارد و از سوی مسؤولان نیز توجهی جدی به این بازماندهء تاریخی وملی منطقهء تنکابن نمی شود و از آن حراست به عمل نمیآید.
دکتر منوچهر ستوده قلاع گردن را همان«تنکا»ی باستانی می داند و در این باره مینویسد: بر قلهء کوهی که جزء رشته کوه جنوبی بلده است،کنار راه دو هزار،قلعهای قدیمی بوده است،آثاری از یان قلعه قدیمی برجای نیست و امروزه آبده بلده که در دامنهء شمالی آن است نیز به نام گردنهای که نزدیک به این قلعه است،قلعه گردن خوانده میشود.
این دژ ظاهرا همان قلعهء تنکا است که اولیاء الله آملی و سید ظهیر الدین از آن نام بردهاند و هم چنینی به نظر میرسد که نام بخش نیز از نام این قلعه گرفته شده باشد."