چکیده:
حافظ در برخی از شعرهای خود،از ترکیبها و مضمونهای رایج در نامههای دیوانی و اخوانی بهره گرفته است.این ترکیبها و مضمونها به صورتی ثابت،در نامههای دیوانی و اخوانی پیش از روزگار حافظ و هم زمان او،تکرار میشده است و اگر نمونههایی از آنها در شعر فارسی پیش از حافظ یافت شود،در ضمن نامههای منظوم است.در این نوشتار،تمام منشآت و نامههای در دسترس و شیوهنامههای نگارش نامههای دیوانی و اخوانی پیش از روزگار حافظ تا زمان او را بررسی کرده،سابقهی کاربرد این ترکیبها و مضمونها را در این نامهها نشان دادهایم.حافظ آگاهانه و با ظرافت،از این ترکیبها و مضمونها بهره برده است که این امر نشانگر آشنایی حافظ با نامههای دیوانی و اخوانی است.
خلاصه ماشینی:
"ک. عبد العزیز کاشی،7831:031) تو کریمی و بنده حاجتمند خود چه حالت که حال عرضه کند (همان،131) نکتهی دیگر که در اینجا باید به آن اشاره شود،ترکیب«ضمیر منیر»و کاربرد آن در نامههاست که حافظ آن را در شعرش به کار گرفته است: جام جهاننماست ضمیر منیر دوست اظهار احتیاج خود آن جا چه حاجتست (حافظ،7731:211) اگر«دوست»را در این بیت،محبوب و معشوق سنتی غزل فارسی در نظر بگیریم، نمیتوانیم مانندی برای آن بیابیم که دوست،معشوق یا محبوب،ضمیری منیر دارد که جام جهاننماست.
ک. عبد العزیز کاشی،8731:311) در همین جنگ روضه الناظر،بخشی هست با عنوان«فیما یتعلق بالعیاده»و در آن،این بیت آمده است: و إذا صح فالزمان صحیح و إذا أعتل فالزمان علیل (همان،021) در مکتوبات مولوی،در قطعه شعری که وی در تهنیت سلامت یکی از یاران سروده است،این بیت به چشم میخورد که همان مضمون را دربر دارد: صحت تو صحت جان جهان است ای قمر صحت جسم تو بادا ای قمر سیمای ما (مولوی،1731:642) -«صحت کامل که صلاح جهانیان را شامل است،باز یافته است و دور و نزدیک بدین بشارت که از لذت آن عبادت[ظ:عبارت]نمیتوان کرد،مهیا شدند،إذ سلمت و کل الناس قد سلموا»(بهاء الدین بغدادی،5131:113)؛ حافظ این مضمون را با ظرافت،در مصرع اول بیت دوم شعر بالا قرار داده است: «سلامت همه آفاق در سلامت تست»که دقیقا ترجمهی«إذا سلمت فکل الناس قد سلموا»است؛این شعر متنبی که در عافیت سیف الدوله از بیماری سروده شده است و آن دیگر که همین مضمون را دربر دارد:(ر."