چکیده:
فعالیت سایر کانونهای مبارزاتی سرانجام به عمر استبداد صغیر در ایران خاتمه داد. محمد علی شاه پس از روی کار آمدن بنای مخالفت با مشروطه را گذاشت،مخالفت وی از یک سو و مقاومت مشروطهخواهان از سوی دیگر منجر به درگیریها و در نهایت حمله شاه به مجلس و آغاز دوره استبداد صغیر در ایران شد.در دوره 13 ماهه استبداد صغیر جریانات مختلفی علیه محمد علی شاه شروع به مبارزه کردند،که از جمله آنها می توان به کانونهای مبارزاتی خارج از کشور همچنین پاریس،لندن، استانبول،سویس،قفقاز و عتبات نام برد.در این میان علمای عتبات در نجف یکی از کانونهای اصلی مبارزه به حساب میآمدند،آنها دو نوع مبارزه را که عبارت بودند از مبارزات قلمی و قدمی در دستور کار خود قرار دادند.مقاله حاضر آن بخش از مبارزات آنها را که قدمی و عملی بوده مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.تلاشهای قدمی همراه با
خلاصه ماشینی:
"کسروی نیز این معنی را با بیانی دیگر چنین توضیح میدهد«در این روزها یک مردانگی بسیار به جایی از سه علمای نجف سر زد چگونگی آنکه مشروطهخواهان در میان کوششهای خود یکی هم به نجف تلگراف فرستاده از آخوند خراسانی و حاجی تهرانی و حاج شیخ مازندرانی یاوری میطلبیدند»(کسروی،0731، 416)کسروی آنگاه پس از ذکر ادامه حوادث در این خصوص میگوید»در نجف علمای سه گانه به تکان آمدند ولی چه کار توانستندی جز آنکه فتوا به یاری مجلس دهند»بنابراین به نظر میرسد آنجا که کلیاتی همچون سقوط محمد علی شاه و اعاده مشروطیت مطرح است علما همداستانند اما این امر مانع از این نبود که در مواضع دیگری که مربوط به برداشتهای فقهی و استنباطهای شخصی بود اختلاف نظرهایی نیز وجود نداشته باشد؛مثلا در مورد اختیارات سلطان به گفته منابع رأی خراسانی در این مورد حتی در میان همفکرانش نیز متمایز است،این تفاوتها ناشی از اختلاف نظر در بعضی موضوعات است»(کدیور 4831،132).
از طرفی میدانیم که ملا عبد الله مازندارانی نیز به دلیل حمایت همهجانبه و همراهی با آخوند خراسانی در اواخر دوره استبداد صغیر طی تلگراف خطاب به لشکریان و نظامیان ایران یادآور شده بود که«حکم به قتل و شلیک بر ملت و مشروطهخواهان به منزله اطاعت از یزید بن معاویه و با مسلمانی منافی است»(کرمانی،7531،993)بنابراین پر واضح است که علمای نجف هر چند که به شدت با مواضع شیخ فضل الله مخالف بودند که حتی در مورد اعدام او عکسالعملی بروز ندادند؛اما به نظر میرسد که در دوره استبداد صغیر به لحاظ شرایط خاص مبارزاتی اولویت آنها دفع استبداد محمد علی شاه بود."