چکیده:
نویسنده،فقرهای از شعر آزاد«در سایهسار نخل ولایت»،سرودهی سید علی موسوی گرمارودی(کتاب ادبیات دورهی متوسطه)را به اختصار بررسی کرده است. یکی از مسائلی که در آموزش ساخت واژهی زبان فارسی هنوز سرشار از ابهام و پرسش است،مسئلهی ترکیبات در زبان فارسی است. ساخت کلمات ترکیبی و عملکرد آنها در زبان،به همراه ویژگیهای منحصربهفرد برخی از ترکیبها،نکاتی هستند که در نخستین مراحل برخورد علمی با ساخت واژهی زبان فارسی باید مورد توجه قرار گیرند. در این مقاله،ضمن معرفی فرایند ترکیب،به ذکر تفاوتهای میان«ترکیب»و«گروه» میپردازیم و سپس انواع اصلی ترکیبات را در زبان فارسی مورد بررسی قرار خواهیم داد. هریک از این انواع با تعداد قابل توجهی از نمونههای مختلف همراه است تا گرایش زبان فارسی به ترکیبات نحوی بهتر نمایان شود.
خلاصه ماشینی:
"در همین مقطع ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا در تعریف واژهی مرکب،آن را مرکب از n تکواژ دانستیم؟مگر واژههای مرکب با دو تکواژ قاموسی ساخته نمیشوند؟چرها نگفتیم«نگفتیم«دو تکواژ» و گفتیم« n تکواژ»؟در پاسخ باید گفت که واژههای مرکب معمولا با دو تکواژ نساخته میشوند،اما این به آن معنا نیست که امکان دیگری برای ساخت آنها وجود نداشته باشد.
ولی باید به خاطر داشت که در بسیاری از موارد،شباهتهای صوری زیادی میان ترکیبات و گروهها دیده میشود،مثلا در زبان فارسی هم ساخت رئیس دفتر داریم و هم رئیس دفتر[یا توپ بازی و توپ بازی]،لذا شایسته است که معیارهایی برای تشخیص کلمهی مرکب از گروه داشته باشیم.
نوع تمیزی dishinguisher compound : این ترکیب را در بعضی از متون به نادرست«بدلی»نامیدهاند، ولی با توجه به این که«بدل»نقش دستوری ویژهای نیست که حذف آن به جملهی زیرساختی لطمهای بزند،نمیتوان آن را عامل ساخت واژهی مرکب دانست،حال اگر کلمهی چون صلاحدید را درنظربگیریم،مشاهده میکنیم که جملهی زیرساختی آن عبارت است از«چیزی که صلاح دیده شده است»،و در این جمله واژهی«صلاح»نقش تمیزی دارد.
نمونهی چنین شرایطی در ترکیب کمانابرو و ابروکمان دیده میشود: عدو با جان حافظ آن نکردی که تیر چشم آن ابروکمان کرد مرا چشمی است خونافشان ز دست آن کمانابرو جهان بس فتنه خواهد دید از آن چشم و از آن ابرو سخن آخر آنچه در این مقاله آمد،بخشی از توانایی زبان فارسی در ساخت ترکیبهای نحوی بود."