چکیده:
بحرانهای زیستمحیطی با به خطر انداختن حیات در زمین،موجب شده است تا انسان به ناچار به دنبال راه حل و جلوگیری از گسترش این بحرانها برآید.از آنجا که نقش انسان در بروز بحرانهای زیستمحیطی انکارناپذیر است،برخی معتقدند برای حفاظت از محیط زیست،باید یک چارچوب یا آییننامه رفتاری برای تعامل درست انسان با طبیعت تدوین شود تا همگان به رعایت آن ترغیب گردند.در این راستا،فلاسفه در چند دهه اخیر سعی کردهاند تا با بسط تفکرات و الزامات اخلاقی به موجودات ماسوای انسان،سهم خود را در تبیین این آییننامه رفتاری ایفا نمایند.در این بین،انسانشناسی برآمده از اندیشه اسلامی،توان ارائه چارچوب جامعی برای تعامل درست اخلاقی انسان با طبیعت را دارد. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی میکوشد تا شرح جامعی از تبیین رهیافت اخلاق زیستمحیطی با نام«خودبومشناسی»ارائه دهد.
خلاصه ماشینی:
"اگرچه در ابتدا معیارهای اخلاقی برای تعامل انسانها با یکدیگر به وجود آمدند،اما به مرور و با اهمیت یافتن سایر پدیدههای طبیعی،این پرسش مطرح شد که آیا رعایت رفتارهای اخلاقی فقط مختص روابط بین انسانها است یا انسان وظایف اخلاقی دیگری نیز نسبت به اجتماع خویش یا سایر اجتماعات بشری دارد؟همچنین،آیا مباحث اخلاقی شامل موجودات غیر از انسان نیز میشوند؟اگر چنین است،چرا در رفتار با غیر از انسانها،چنین معیارهایی میباید در نظر گرفته شوند و این معیارها چه میتوانند باشند؟ طرح چنین پرسشهای بنیادین،ذهن انسانها را به خود مشغول داشت و اندیشمندان بر آن شدند تا پاسخ این پرسشها را بیابند.
اما چگونه انسان میتواند به طور اخلاقی رفتار نماید؟ در پاسخ باید گفت چنانچه انسان از قابلیتهای مادی خویش،حداقل همانند سایر مخلوقات و در مسیری استفاده نماید که غریزه برای آن تعریف کرده است،باز مشمول رفتارهای اخلاقی است؛زیرا با اراده و اختیار خویش از مسیر تعادل طبیعی غرایز و قابلیتهای مادی منحرف نشده است.
12 اما اگر خردباوری نتوانسته است راز بحرانهایی مانند بحرانهای زیستمحیطی را توضیح دهد،رجوع به بعد روحانی نفس انسان،نه تنها میتواند به آشکار ساختن ریشه واقعی بحرانهای زیستمحیطی کمک نماید،بلکه قادر است تا معیارهای اخلاقی مناسبی را تبیین نماید که برای حفظ محیط زیست طبیعی،از صدمات انسانها کاربرد داشته باشد.
پیشنهادات مطرح در این رابطه قابل طرح در قالب یک رهیافت با نام«خودبومشناسی»است که در آن،تبیین اخلاق زیست- محیطی مناسب،در تعامل انسان با طبیعت از خودشناسی آغاز میشود و در نهایت،با رسیدن به خداشناسی،مهارها یا لگامهای درونی مطمئنی را برای حفاظت محیط زیست طبیعی از صدمات ناشی از رفتارهای ناشایست از سوی انسان فراهم میآورد."