چکیده:
صحت نقد و بررسی تاریخ تفکر هر مذهبی بیش از هر چیز نیازمند دسترسی به منابع متقن و موثق است. پس از آن، ایده پردازی صحیح در ارائه طرحی جامع در این زمینه نیازمند تحلیل های سالمی است که توانایی جمع اطلاعات پراکنده را به همراه داشته و از هجوم نقض های پی در پی در امان باشد. در طراحی تاریخ تفکر شیعه، برخی مبتلا به افراط و تفریط هایی شده اند که نتیجه ای جز ارائه طرحی ناقص و ناکارآمد نداشته است.
خلاصه ماشینی:
"درخصوص تفکر و اندیشه گذشته شیعه نیز خلط آرای مفوضه و معانی صحیح تفویض که از سوی امامان بیان شده است، برای برخی این توهم را پدید آورد که در گذشته دور شیعه، سه نوع خط سیر فکری وجود داشته که عبارت بودند از :1.
توضیح اینکه اعتقاد به تفویض، خود میتواند جزء معتقدات گروهها و فرقههای دیگر باشد؛ زیرا تفویض (به معنای ناصحیح آن) یک نوع فکر غالیانه است که قابل جمع با اعتقادات فرق مختلف میباشد؛ به عنوان مثال، فرقه خطابیه و مغیریه که در کتب ملل و نحل جزء فرق غالیانه محسوب گشتهاند، خود میتوانند دارای فکر تفویضی بوده و از این جهت مفوضه نیز خوانده شوند.
اینکه تفویض، به معنایی که گذشت، مردود امامان و علماء دین بوده و با آن همهگونه مقابله شده است، مطلب درستی است؛ ولی این موضوع نباید باعث خلط بین اعتقادات مفوضه و معانی صحیح تفویض شود که خود امامان آن معانی را بیان کردهاند.
اما از جهت نقلی احادیثی وارد شده که برخی مربوط به معجزات پیامبر و امامان است؛ یعنی اینکه معجزات امامان به اراده ایشان که مقارن اراده خداوند است، صورت میگیرد تا دلیلی بر صدق ادعای ایشان باشد؛ مانند شق القمر و تبدیل عصا به مار و دیگر معجزات که این امر، مطلب حقی است و مورد تأیید روایات است.
3. نسبت تقصیری که مفوضه به شعیان میدادهاند؛ براساس دید غالیانه ایشان بوده و کل شیعه را جزء مقصره میشمردند؛ این نسبت غیراز نسبتی است که گاه در بین خود شیعیان در مسائلی جزئی مطرح میشده است (چنانکه شیخ مفید کسانی را که قائل به سهو پیامبر باشند، مقصر میداند."