خلاصه ماشینی:
"مؤلف انجمن آرای ناصری ذیل عنوان(1) Nakhigewan, Nakhguwan نخجوان مینویسد: «نخجوان بفتحین شهری است از اقلیم پنجم بهآذربایگان از بناهای نرسی بن بهرام ساسانی که نخجیروان لقبداشته،و نخجیروان به معنی شکار دولت و شکار کننده است؛ووی چنین بوده،آن شهر را به نام خود ساخته و سابقا آن شهر رانشوی مینامیدند».
بلاذری بنای شهر نشوی یا نخجوان را به خسرو اولانوشیروان نسبت میدهد و در کتاب فتوح البلدان چنین مینویسد:«انوشیروان تمامی مناطق ارمنیه را که در دست رومیان بودبگشود،و شهر دبیل را عمران کرد و مستحکم ساخت و شهرنشوی را که مدینه ایالت بسفرجان است بنا کرد»(195).
مارکوارت به شرح مبسوطیپیرامون این ناحیه و وجود شهر نخجوان درناحیۀ مزبور آورده است(448-445).
از آن پس فرمانروایان ارمنی ازدودمان یرواندی بر نخجوان دست یافتند،و گویا این کار باموافقت کوروش پادشاه هخامنشی صورت گرفته بوده است.
زمانی دودمان ارتاشسیان(اردشیریان)بر این سرزمین فرمانروایی داشتند و دژهای متعددی در آن برپاکردند که یکی قلعۀ نخجوان بوده است.
در سدۀ سوم میلادی نخجوان به همراه بخششرقی قفقاز و منطقۀ آلبانیا(اران)تابع دولت ساسانی بود،وشاهان ساسانی مرزبانانی بر این سرزمین میگماردند.
در عهد جنگهای ایران وبیزانس در سال 625 میلادی هراکلیوس طی لشکرکشیهایخود شهر و بخشی از سرزمین نخجوان را ویران کرد.
سال 788هجری،1387 میلادی تیمور به نخجوان حمله برد و این یکسال پس از نفوذ اردوی زرین بود.
این زمان سرزمین اران و شروان که بعدها جمهوریآذربایجان نام گرفت به چند خاننشین و سلطاننشین وملکنشین بخش گردید که هر یک دعوی استقلال داشتند."