چکیده:
تاریخ نگاری اسلامی فراز و نشیب بسیاری داشته و از شرایط و ویژگی های اجتماعی و تاریخی بسیاری تاثیر پذیرفته است، تا آنجا که می توان از مولفه هایی یاد کرد که به مثابه مجموعه یک گفتمان تاریخی، تاریخ نگاری یک دوره را رقم می زند. آثار دکتر عبدالحسین زرین کوب درباره تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، طی نیم قرن گذشته در حوزه دانشگاهی از مقام و مرجعیت شایانی برخوردار بوده است. دو قرن سکوت، محصول دهه سی خورشیدی، اثری که بیش از آثار دیگر وی زبانزد عام و خاص است، روایتی متفاوت با روایت کارنامه اسلام، محصول دهه پنجاه خورشیدی، ارایه می دهد. در روایت نخست بر دستاورد تمدن اسلامی در قرون نخست می تازد و ورود اعراب مسلمان را منشا نگون بختی ایرانیان می نامد و در روایت دیگر به آن می بالد و این تلاقی را موجب باروری و شکوفایی دو تمدن می داند. مقاله پیش رو سعی دارد به مقایسه این دو روایت از تمدن اسلامی و واکاوی تناقض پیش آمده از منظر هرمنوتیک بپردازد.
خلاصه ماشینی:
با این مقدمه مجمل ، پرسشی که مطرح می شود این خواهد بود که چـاره ارزش- داوری مورخان چیست ؟ آیا باید به استناد آن، علیت در تاریخ و به تبع آن بنیاد علم تاریخ را مورد تردید قـرار داد و یکسـره آن را بـه کنـاری نهـاد؟ و یـا بـا روش و رویکردی استوار، مؤلفه های ارزشی مورخ را دریافت و آنها را در تفسیر امر واقع به کار گرفت ؟ گریزی از تاریخ نگاری نیست ، چرا که بشر تاریخ مند به تبع تـاریخ نگـار است ، خواه کندهکاری روی دیوار غار، مصداق تاریخ نگاری او باشد، خـواه نگـارش کتابی قطور در دفاع از این حکومت و رد آن تمدن و خواه دستاوردی فرهنگی که به اخلاف می سپارد؛ بنابراین ، جز برگزیدن روشی به منظور نقد ارزشهای مورخ و اثـر او راه دیگری نخواهد ماند.
اگر بپذیریم که رویکرد هرمنوتیکی به متون و تاریخ ، به مثابه گزارش، رویکـرد و روشی مناسب برای فهم مؤلفه های مؤثر در گذر از امر واقع به گزارش و گزینش آن توسط مورخ (یا راوی) است ، مسأله پژوهش حاضر این خواهد بود که چـه مؤلفـه - هایی سبب تأویل متفاوت استاد زرین کوب از تمدن اسلامی در دهـه سـی بـا دهـه پنجاه گردید؟ به بیانی دیگر چرا زرین کوب کارنامه اسلام، دیگر زرین کوب دوقـرن- 2 سکوت نیست ؟ زرین کوب در آغاز کارنامه اسلام و در فصـلی بـا عنـوان«تسـامح ، مـادر تمـدن اسلامی » تمدن اسلامی را دارای چنین مختصاتی می داند: ١.