چکیده:
شرح منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه اثری مفصل و حجیم از میرزا حبیب الله هاشمی خویی به شمار می رود. در این نوشتار کوشیده شده، پس از ارائه خصوصیات و سبک کلی کتاب، روش شناسی این شرح با استفاده از دو مولفه ای که پایه این شرح را تشکیل داده، بیان شود. مولفه و گزاره هایی که در این شرح به کار رفته، عبارت است از: گزاره به لحاظ ساختار و به لحاظ محتوا نمونه های ساختاری این شرح عبارت است از: مشخص کردن مخاطب کلام و یا نامه امام، معرفی شخصیت ها، بیان طرحی کلی و تصویری کلان از کلام امام، عنوان دهی به شرح سخنان امام، شرح درون متنی (مزجی) و جمله به جمله و ... . همچنین نمونه هایی از گزاره از لحاظ محتوا عبارت است از: تقسیم بندی موضوعی، استفاده بی شمار از آیات قرآن، شرح روایی و بهره گیری از احادیث و روایات، بررسی شبهات، ذکر خاستگاه امثال و اشعار، توجه به نسخ متعدد و بازیابی متون، توجه به منابع و اسناد سخنان امام و... . از جمله نقایص این شرح عبارت است از: مشخص نکردن منبع و یا گوینده برخی اقوال، استطراد در بخش «اللغه»، تطویل گویی در شرح خطبه ها، عدم ارائه ترجمه روان و... .
خلاصه ماشینی:
"یادآوری موضوعات مشابه در کلمات نهج البلاغه شارح درباره سخنانی که پیش از این شبیه به دیگر سخنان امام بوده و یا شرح عبارت را به خاطرشباهت موضوعی،قبلا ارائه داده،لذا به جای شرح متن،خواننده را به جهت اختصار و به دور از تطویل،به متنی که شبیه آن بوده،ارجاع میدهد و از شرح آن چشم میپوشد؛مثلا ابتدای کلام 227 کهشریف رضی آورده:«[هذا الکلام]فی وصف بیعته علیه السلام بالخلافة و قد تقدم مثله بألفاظ مختلفة»مینویسد: نعم تقدم منا فی شرح الخطبة السادسة و العشرین روایة طویلة عن کتاب الغارات لابراهیمالثقفی و الأشبه أن یکون هذا الکلام ملتقطا منها لکنها مختلفة الألفاظ جدا کما یظهر بالرجوعإلی ما تقدم.
روش شارح در استفاده از این مؤلفه به دو صورت است:الف:گاه در ابتدای شروع کلامامام مختصر توضیحی دربارة به منبع سخن ارائه میدهد،که البته در برخی موارد متذکر میشود دربخش«تکمله»به زیاده و نقصان عبارات،طبق منابع مختلف اشاره میکند و همچنین طبق گفته خوددر مقدمه شرح77مقید است که تمام خطبه را در صورتی که شریف رضی کلام را به صورت تقطیع نقلکرده،بیاورد.
وی در موارد بیشماری چنانکه در مقدمه مفصلخود به بیان،علم معانی و بیان با ذکر انواع نمونههایی پرداخته،در شرح خود نیز از آنها بهره جسته ونکات بلاغی کلام امام را به صورت جزئی متذکر شده است؛مثلا ذیل خطبه 104 در توضیح جمله«و لاتمکنتم من رضاع أخلافها»نظارهگر بود مینویسد: استعارة بالکنایة شبه علیه السلام الدنیا بناقة مرضعة تنتفع بها و یمتص من ثدییها،و الجامعوجوه الانتفاع و أثبت لها الأخلاف تخییلا و ذکر الرضاع ترشیح،و المقصود أنکم ما تمکنتم منالانتفاع بالدنیا و الابتهاج بلذاتها."