چکیده:
همگام با ریشه دواندن مراکز حفاظت و اشاعه اسناد در سطوح گوناگون ملی و اجتماعی و فرآورده های فرهنگی، آرشیو به شاهدی ملموس از حافظه شخصی و جمعی تبدیل شده است که مطابق الگوهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، به تعریف حافظه سازمانی می پردازد. با توجه به نقش تحول یافته آرشیودار در گذر زمان و تحول در آرشیوها، این مراکز تنها مخزنی از داده ها و انبار تاریخی صرف نیستند، بلکه پاره های فرهنگی و ترکیبی از ساختار ها و روش ها هستند که در گذرگاه علم، فرهنگ کاربردی، سیاست و از همه با اهمیت تر، فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) قرار گرفته اند. فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی از جوانب گوناگون، آرشیو و نقش و جایگاه آن را در جامعه اطلاعاتی عصر حاضر تحت تاثیر خود قرار داده اند. تحولات سریع و شتابان در چرخه زندگانی اطلاعات و انتشارات علمی به سمت رقمی شدن، دسترسی آسان به اطلاعات، ضرورت ارتباطات علمی و گردش آزاد اطلاعات، به منظور توسعه و پیشرفت و ... مسایلی است که دوشادوش و همگام با هم، شالوده ایجاد و گسترش آرشیو رقمی را پی ریزی کرده است. به طوری که آرشیو رقمی به عنوان یکی از مجراهای اصلی برای دسترسی آزاد به اطلاعات علمی، در سطح جهانی، مطرح گردیده و جایگاه ویژه خود را در توسعه و پیشرفت علمی و اقتصادی ملل پیدا کرده است. لذا با توجه به تحول در محمل ها به مدد فناوری های اخیر و تاثیر انکارناپذیر آن ها در ایجاد آرشیوهای رقمی و نیز نقشی که آرشیوهای سنتی و نوین در توسعه و پیشرفت علمی، فرهنگی و اقتصادی جامعه اطلاعاتی بازی می کنند، مقاله حاضر در دو بخش مجزا و در عین حال پیوسته ارایه می گردد. در بخش نخست، به معرفی شکل نوین آرشیوها تحت عنوان آرشیوهای رقمی از نظرگاه های مختلف می پردازیم. آن گاه عواملی را که از فناوری های نوین سرچشمه گرفته و پایه اولیه شکل گیری آرشیو رقمی را پی ریزی کرده اند، در معرض بررسی قرار می دهیم. ویژگی های آرشیو رقمی و چالش های پژوهش درخصوص آرشیو رقمی و رقمی کردن اسناد در نقش حافظه اجتماعی و فرهنگی هر ملت، از مباحث بسیار مهمی است که در این نوشتار در بوته نقد قرار می گیرد. بخش دیگر این نوشتار، به نقش تردیدناپذیر آرشیوها در توسعه و پیشرفت ملی، علمی و اقتصادی، اختصاص دارد. برای پرداختن به این مساله، بار دیگر گریزی می زنیم به نقش بظاهر جدیدی که فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، بر دوش آرشیوها در جامعه اطلاعاتی گذاشته اند و آن هم، نقشی است که آرشیوها در راهبری مدیریت دانش، تسهیم و اشتراک گذاری سرمایه های فکری بازی می کنند.
خلاصه ماشینی:
"این مصوبه به منظور دستیابی به اطلاعاتدقیق و بهنگام در بخشهای مختلف اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی از طریق اتوماسیونفعالیتها،تسریع در اجرای امور،بهسازی خدماترسانی به مردم با حداکثر نظم و دقت وافزایش کیفیت تصمیمگیری در سطوح مختلف و نیز،ارائۀ خدمات غیرحضوری،همچنینکاهش هزینهها،افزایش کارائی و اثربخشی در بخشهای مختلف،ایجاد گردش سریع وصحیح اطلاعات در دستگاههای اجرائی و در راستای تحقق دولت الکترونیکی صورتگرفت و الزاماتی از جمله اتوماسیون فعالیتهای اختصاصی،اتوماسیون فعالیتهای عمومی،فراگیر ساختن بهرهگیری از شمارۀ ملی و شناسۀ(کد)پستی،سازوکارهای هدایت وهماهنگی در اجرای مصوبه،آموزش کارکنان دولت در زمینۀ فناوری اطلاعات،ایجادامکانات و تسهیلات زیربنائی،و فراهمساختن زیربنای حقوقی1مورد تأکید قرار گرفت؛میتوان گسترش استفاده از نظامهای مدیریت پیشینههای الکترونیکی را،دقیقا همراستابا رسالتهای جدید آرشیوی(ایجاد آرشیوهای رقمی)و چشماندازهای مصوب دولتجمهوری اسلامی ایران در زمینۀ تحقق دولت الکترونیک دانست.
هرچند که مطالب پیشگفتههمگی از اهمیت بسیاری در فرایند رقمیسازی آرشیوها و ایجاد آرشیوهای وببنیادبرخوردارند،اما توجه به دو نکتۀ اساسی دیگر نیز در خصوص این فرایند ضروری به نظرمیرسد:اول اینکه،شرط اساسی و زیربنائی برای دسترسی به مواد آرشیوی در محیطوب،فراهم آوردن امکانات سختافزاری و نرمافزاری مورد نیاز جهت اتصال به شبکه میباشد و قدر مسلم آنکه بدون فراهم آوردن این شرایط،هرگونه تلاش و بحثی دراینبارهبیهوده خواهد بود؛و دوم آنکه،بهرهگیری بهینه و سنجیده از منابع وببنیاد،مستلزم ایجادسواد اطلاعاتی در افراد است.
در خاتمه،باید گفت که با توجه به گسترش منابع رقمی که حاصل تبدیل منابع چاپیبه شکل رقمی است یا اینکه از ابتدا به صورت رقمی متولد شدهاند و بنا به رسالتهایجدید آرشیو که علاوه بر رسالت فرهنگی سابق،در خدمت کسب و کار نیز قرار میگیرد؛همچنین،در نظر داشتن برنامههای دولت در جهت تحقق دولت الکترونیک که در کشورایران نیز مورد تأکید دولتمردان است؛پرداختن به نقش بسیار برجستۀ آرشیو رقمی درمدیریت دانش و تسهیم سرمایههای فکری و توسعه و پیشرفت جامعۀ علمی و اطلاعاتیامروز،بسیار ضروری میباشد."