چکیده:
مسئله سنتی نفس- بدن زمانی سر بر می آورد که این دو را از اساس متباین بدانیم. مسئله ماهیت نفس و چگونگی ارتباط آن با بدن، دو مسئله مهم در این رابطه اند که باید پاسخ داده شوند. دو گانه انگاری (مجموعه ای از دیدگاه های دوگانه انگار) بر تمایز میان آن دو تاکید می کند. من در این مقاله خواهم گفت که ملا صدرا یک دوگانه انگار به شمار نمی آید. دیدگاه وحدت انگارانه (در عین حال غیرت حویل گرایانه) او بر سه پیش فرض وجود شناختی بنا شده است: 1- اصالت وجود؛ 2. تشکیک وجود؛ 3. حرکت جوهری. تاثیر این هستی شناسی بر روان شناسی صدرا را می توان در نظریه های زیر مشاهده نمود: 4. غیر مادی بودن قوه خیال (حد واسط معقولات و محسوسات)؛ 5. نفس در بساطتش همه قواست؛ 6. نقس در حدودث، جسمانی و در بقا روحخانی است. نتیجه این مقدمات در ارتباط ذاتی - نه عرضی- نفس و بدن خود را نشان می دهند. در انتهای این مقاله، مقایسه ای شده است میان دیدگاه صدرایی و نظریه نو خاسته گرایی، گمان می کنیم برخی از قرائت های نوخاسته گرایی در ارائه یک صورت بندی نو از دیدگاه صدرایی می تواند مفید باشد.
خلاصه ماشینی:
آیا ما ارواح مجردی هستیم که در لحظۀ معینی با بدنمان متصل شده و در لحظۀ معینی نیز از آن جدا خواهیم شد؟چه توضیح و تبیینی برای ارتباط مجرد و مادی وجود دارد؟این مسئله که امروزه مسئلۀ نفس-بدن(ذهن-بدن)نامیده میشود،ذهن فیلسوفان،و از جمله فیلسوفان مسلمان را درگیر خود کرده است.
برخی با پذیرش نظریۀ «حدوث روحانی نفس»چنین میاندیشند که در یک لحظه(لحظۀ تولد بدن)پیوند میان امر مجرد(نفس)و مادی(بدن)برقرار شده و در لحظۀ دیگر(لحظۀ مرگ)این اتصال منقطع میشود.
صدر المتالهین شیرازی با توجه به نظریۀ بدیع خود در ماهیت نفس،تبیینی دیگر از مسئلۀ تعامل ارائه میکند که موضوع بحث ما در این مقاله است.
2صدرا معتقد است نظریۀ حدوث جسمانی نفس با این مشکل مواجه نیست(همان،ص 11-10).
صدرا میگوید انتقال نفس از عالم تجرد به بدن به معنای انتقال امر مجرد(نفس) از جایی(عالم مجردات)به جایی(بدن)است(انتقال مکانی)،درحالیکه حرکت و انتقال از عوارض عالم مادی است و مجردات از این امور مبرا هستند.
کثرت عددی نفوس از دیدگاه صدرا این مسئلۀ بدیهی که هر بدن نفس مختص به خود را دارد،با قبول نظریۀ تجرد(تجرد با نظریۀ مشهور،نه تجرد برآمده از حرکت جوهری)قابل تبیین نیست.
برای رسیدن به نظریۀ صدرا دربارۀ تعامل نیاز است که تأثیر این هستیشناسی در مؤلفههایی از اندیشۀ او که بهطور خاص دربارۀ نفس بیان شدهاند نیز مورد بررسی قرار گیرد.
صدرا با طرح حدوث جسمانی نفس از این نظر فراتر میرود؛نفس و بدن یک چیزند و تنها با حرکت جوهری است که حقیقتی به نام نفس پدید میآید و دارای هویت مستقل میشود.
یکی از ویژگیهای نظریۀ او این است که مسئلۀ نفس-بدن را در نسبت با آموزههای دینی نیز مورد بررسی قرار میدهد.