خلاصه ماشینی:
"*** موضوع دیگر که شایان توجه میباشد اینست که در طول تاریخ اسلام مراسم حج همواره سرچشمه بسیاری از تحولات اسلامی بوده است،تماس نزدیک دهها یا صدها هزار نفر مردمی که نماینده فکری ملتهای مسلمان جهان بودهاند و تبادل افکار آنها با یکدیگر در یک محیط کاملا آزاد و پر از صفا،منشأ بسیاری از حوادث تاریخی گشته است،نقشهء بسیاری از جنبشهای آزادیبخش و طرح بسیاری از تحولات اقتصادی و اجتماعی،آن روز که مسلمانان بیدار بودند،در ایام حج ریخته میشد!
مسلما اگر اختلاط و آمیزش گروههای مختلف اسلامی همه سال در ایام حج صورت نمی- گرفت کشورهای وسیع اسلامی بر اثر گذشت زمان آنقدر باهم فاصله عقیدهای میگرفند که عملا بصورت دستههای کاملا مجزا از یکدیگر-هرکدام با افکار و آئین مخصوص در میآمدند باین ترتیب مراسم حج علاوه بر آثار تربیتی و سیاسی و اقتصادی،تأثیر خاصی در تقریب مذاهب اسلامی و تفاهم و نزدیکی مسلمانان بیکدیگر داشته و دارد."