چکیده:
اصطلاح «کتابشناسی» بر اثر تکثر معناشناختیاش، در حوزههای گوناگونی به کار میرود و معناهای فراوانی در آن خوانده میشود؛ چنانکه گاهی کتابنامة آثار (مقالهها یا کتابها)، کتابشناسی نام میگیرد و گاهی فهرستی از کتابها که بر پایه موضوع ویژه یا نویسندهای برجسته سامان میگیرد، کتابشناسی گفته میشود. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نیز این اصطلاح را در نرمافزارها و پایگاههای خود به کار گرفته است؛ اما بسیاری از این نرمافزارها حتی به این عنوان نیز وفادار نمانده، بلکه عنوانهایی مانند «معرفی کتاب» یا «نسخهشناسی» را بر جایش نشاندهاند. این جستار توصیفی، با تبیین مفهومی اصطلاح کتابشناسی و تطورات معناشناختی آن، میکوشد حوزههای معنایی آن را از یکدیگر جدا کند و مصداقهایش را نشان دهد و افزون بر اینها، بخش کتابشناسی نرمافزارهای مرکز را با الگوهای رایج در این زمینه بسنجد و پیشنهادهایی در این باره عرضه کند.
خلاصه ماشینی:
افزون بر این، آشنایی با کتابشناسیهای کهن، امری است که برای همة صاحبان دانش و اندیشه ضرورتی اجتنابناپذیر دارد؛ زیرا در بسیاری از این کتابشناسیها منابع کمیاب و دور از دسترس معرفی شدهاند و برخی از آنها سیمای دقیقی از دانشمندان گذشته و فعالیتهای علمی آنان ارائه میدهند و موجب آشنایی بیشتر شخص با گذشتة فرهنگی و علمیِ کشور خود و تمدنی که در آن زندگی میکند، خواهند گردید.
بنابراین، بهتر است در تعریف کتابشناسی اینگونه گفته شود: کتابشناسی، عبارت است از «محصول فرآیند مطالعه، بررسی و تحقیق در شکل مادی و بعضاً محتواییِ کتابها که به تجزیه و تحلیل کمّی، کیفی و تاریخیِ تحریرها، چاپها، نسخهها با تأکید بر تاریخ و تحول متون و در برخی موارد، گزارش مختصری از محتوا میپردازد.
با وجود قیل و قالهایی که درباره دقیق نبودن اصطلاح بیبلیوگرافی صورت گرفته، امّا این اصطلاح، به ناچار، شیوع و رواج یافت و والترگرگ در تعریف کتابشناسی تأکید کرده که آن: «بررسی و تحقیق در مورد کتابها به عنوان موضوعی مادی، و جدای از محتوای ادبی آنها است.
(22) این نوع کتابشناسی، نوعی کتابشناسی انتقادی نیز محسوب میشود؛ زیرا علاوه بر اطلاعات کتابشناختی هر اثر، ممکن است نقد و تحلیل آثار نیز در آن بیاید.
فهرست کتابهای مفید و مناسب برای کودکان از انتشارات شورای کتاب کودک، نمونهای از این نوع کتابشناسی است (35).
بررسی الگوشناختی الف ـ کتابنامه، کتابشناسی، نسخهشناسی و معرفی کتاب این واژهها که غالباً در بخش اول ورودی کتابشناسی کاربرد دارد، به معنای گزارش از شناسنامه کتاب (مؤلف، نام کتاب، تاریخ نشر و...