چکیده:
جزیه، یکی از وجوه نظام مالیاتی بود که بر اقلیت های دینی اعمال می شد. سیر تحولاتی که طی دوره قاجار در ایران رخ داد، به ویژه ارتباط با خارجی ها منجر به حذف بسیاری از سازوکارها در رابطه با اقلیت های دینی شد. جزیه نمونه بارز این تحولات است. البته در آغاز نوگرایی در ایران به همت میرزا عیسی قائم مقام و احتمالا به درخواست اروپائیان، جزیه از اقلیت مسیحی ایران برداشته شد، اما زردشتیان به شدت از این رویه رنج می بردند، زیرا علاوه بر جزیه، انواع و اقسام تحمیلات بر آنان روا داشته می شد. افزایش رفت و آمدها به خارج از کشور منجر به اطلاع پارسیان هند از اوضاع رقت بار هم کیشان خود شد؛ آنان با «ایجاد انجمن رفاه زردشتیان» و به دنبال آن بنگاه های خیریه و فرستادن نماینده ای از جانب خود به ایران، مجدانه برای بهبود وضعیت زرتشتیان کوشیدند. مانکجی نماینـده پارسیان به ایران آمد و با پرداخت مبالغ هنگفت توانست طی بیش از سه دهه تلاش نه تنها جزیه را از زردشتیان بردارد، بلکه با حمایت های همه جانبه، سطح فکری، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آنان را نیز بالا برد. مقاله حاضر بر پایه اسنادی نوشته شده که اصل آنها در اختیار نگارنده است و تاکنون انتشار نیافته است.
Jezyah had been part of the tax system imposed on religious minorities. From the very first days of its introduction to Islam، it was addressed to as demeaning and humiliating towards religious minorities. The abolition of many laws concerning religious minorities was the result of some developments in Iran، especially in foreign relationships during the Qajar era. Jezyah is a prominent example of these developments. On the dawn of modernization in Iran، by the efforts of Mirza ‘Isa Qaem Maqam and probably on the request of European، Jezyah was abolished for Christians but Zoroastrians were still severely suffering because، in addition to Jezyah، they were under several other enforcements. With the rise in abroad journeys، Parsis of India became informed about the deplorable situation of their Iranian coreligionists. They founded “ Zoroastrians Welfare Society” and following that، Charity Institution، sent representatives to Iran and diligently endeavored to make improvements in their status. Parsis’ representative، Mankji came to Iran and after more than three decades of effort and paying huge amounts of money، not only succeeded in abolishing Jezyah for Zoroastrians but، with multilateral supports، improved their cultural، social and economic status. The present article has been prepared based on some original، unpublished documents in possession of the writer.
خلاصه ماشینی:
"فدای حضور موفور السرور مبارکت شویم فرمان قضا نشان اعلیحضرت اقدس شاهنشاه جمجاه جهان پناه-روحنا و روح العالمین فداه-در خصوص تخفیف مرحمتی و مرتفع بودن جزیۀ طایفۀ زرتشتی یزد و کرمان که بنا به توجه و مرحجمت بندگان سامی،شرف صدور یافته است با علیحده رقم مهر شیم مبارک حضرت اشرف ارفع نواب مستطاب و الا ظل السلطان-ارواحناه فداه-بامضای آن با تعلیقۀ مورخه بیست و سیم ذی حجه الحرام 1299 از بندگان سامی که بافتخاری کمتری فدویان ارادت کیش مرقوم بود هر سه طغرا در روز دویم شهر محرم الحرام سنۀ 1300 هجری 2 ساعت از روز گذشته جناب جلالت مآب مقرب الخاقان ابراهیم خلیل خان دام اجلاله با کمال احترام و نوازش بفدویان سپردند و زیارت شد و همگی از این موهبت عظمی خوشدل گشته،بدرگاه حضرت واهب العطایا-عز اسمه-شکرگذار{P1P}و بدعای دوام و بقای عمر و دولت ابدآیت اقدس شهریاری-ارواح العالمین فداه-علی الاتصال اشتغال داریم؛الحمد الله که پس از دیر سالها که این طایفه،گرفتار مشقت و بدبختی روزگار بوده،درین همایون عهد شاهنشاه عادل از تعدیات گوناگون بتدریج نجات یافته بکمال رفاهیت در مهد امن و امان غنوده و آسوده شدیم؛خاصه این اوقات که این جان نثاران از اداء وجه جزیه نیز معاف و بکلی تصدق فرمودند،بدیهی است که فیصل یافتن این امر و مرتفع گشتن آن بنا بتوجه و رأفت سر کار سامی بوده است و الا بدون توجه و التفات سامی،روشن است که امکان نداشت صور پذیر شود."