چکیده:
منظومه عرفانی شیخ صنعان و دختر ترسا یکی از دو منظومه ی مستقل فارسی از داستان معروف شیخ صنعان است که محمد وحدت هندی، شاعر و عارف قرن 13ه، با استفاده از روایت شیخ فریدالدین عطار نیشابوری در منطق الطیر سروده است. منظومه ی دیگر از میرزا ابراهیم نادری کازرونی، شاعر هم دوره ی وحدت است. منظومه ی وحدت هندی در 2800 بیت در قالب مثنوی بر وزن خسرو و شیرین نظامی است. وحدت در جای جای این مثنوی ارزشمند از آیات قرآن، احادیث نبوی و کلام حکما استفاده کرده و از حکایات و تمثیلات جذاب و خواندنی بهره جسته و بدین وسیله بر جاذبه های معنوی و ارزش ادبی منظومه افزوده است .شیوه ی تحقیق این مقاله توصیفی - تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای است.
خلاصه ماشینی:
"چند بیتی از آن اشعار: هر سوی ره عشق تو صد قافله دارد هر قافله از دوری منزل گله دارد آزاد شد از کشمکش فکر دو عالم هر دل که ز زلف تو به پا سلسله دارد *** زاهـد ار پاکدامنی خــواهی خــرقه را در خم شراب انداز درد عشق ای حکیم گر طلبی دفتــر حکمتــت در آب انداز *** ای کــه خــود را نشناسی و خدا می گویی جان درویش کجایی ز کجا می گویی؟ آنکه دیده است رخ یار به خود حیران است من به حیرت که تو نادیده چها می گویی *** آزاد شد از کشمکش فکر دو عالم هر دل که ز زلف تو به پا سلسه دارد ( دیوان بیگی شیرازی ، 1366 :85) شیوه ی کار وحدت وحدت مانند بیشتر شاعران، منظومه ی خود را با حمد و سپاس خداوند در بحر « هزج مسدس محذوف » با سپاس و مناجات حق تعالی آغاز می کند: بــه نام آنکه بی انجام و مبدا بــود در عین کثرت فرد و یکتا حریم بی نیازی خلوت اوست جهـــان آیینه دار طلعت اوست (وحدت، 1206 :1 ) سپس طی چند عنوان و تمثیل به بیان دیدگاه های عرفانی و فلسفی خود در مورد جهان هستی به خصوص موضوع «وحدت وجود» می پردازد: نخستین وحدت حق جلوه گر بود کـه شد از ظل وحدت نقطه موجود پس آنگـه نقطه شد در ظل سیـار به صورت گشت الف از وی پدیدار مکــرر گشت چون این نقطه ظاهر عیــان شــد تـا و ثاء اندر مظاهر (وحدت، 1206 : 3 ) بعد از آن، در 15 بیت به منقبت حضرت رسول اکرم (ص ) می پردازد."