خلاصه ماشینی:
"کتاب کیهاننگاری او معمولا عنوان عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات دارد که آن را به عطا ملک جوینی،حاکم بغداد به روزگار مغول که کمی پس از این به عنوان علامه نیز به او برمیخوریم،پیشکش کرده است و معلوم میشود که قزوینی میکوشیده تا زندگانی خود را با وضع تازه سازش دهد.
و مقالۀ دوم نیز خود طی چهار نظر تقسیم شده است که به ترتیب به:کرۀ آتش؛کره هوا؛کره آب؛و دربارۀ کرۀ زمین میپردازد و سپس به بررسی کائنات و موجودات هستی میپردازد که آنها اجسامی هستند که از عوامل اصلی و مادر متولد میشوند و شامل سه نظر هستند:درباره فلزات؛درباره گیاهان؛درباره حیوانات.
دلیل رواج فوق العاده کتاب قزوینی تنها (به تصویر صفحه مراجعه شود) اختلاف و تعدد متنها و نسخههای آن نیست،بلکه تعداد فراوان ترجمهها و متنهای دستکاری شده در زمانهای دیگر نیز شاهد این مطلب است.
در همین سال متن ترجمه شده به فارسی کتاب توسط محمد مراد بن عبد الرحمان(مترجم قرن 11 ق)با تصحیح محمد شاهمرادی در دو جلد توسط دانشگاه تهران به چاپ رسیده است.
اما چاپهای مختلف کتاب حاضر(عجایب المخلوقات)،چه متن اصلی عربی و چه ترجمههای فارسی آن،به قرار زیر است:نخست توسط هانری فردیناند وستنفلد در گوتینگن در سال 1849 م توسط انتشارات gnuldnahhcuB( )nehcshcireteiD red galreV به چاپ رسیده است.
به هرحال این کتاب اگر چه نیاز به تحشیۀ بیشتر و مقابله با چند نسخۀ دیگر نیز داشت،اما به عنوان اولین متن مصحح از برگردان فارسی عجایب قزوینی کاری لازم و مهم است."