چکیده:
آیات مشابه به مجموعه آیاتی گفته میشوند که یک موضوع را با الفاظ و تعابیر مشابه بیان میکنند، لیکن از نظر ساختار کلام، تفاوتهایی دارند از قبیل: تقدیم و تأخیر، حذف و اضافه، تعریف و تنکیر، افراد و جمع، تبدیل حرف به حرف دیگر و تبدیل کلمه به کلمه دیگر.آنچه در این مقاله مورد نظر است یافتن حکمت تفاوت تعابیر در آیات مشابه میباشد. برای کشف این حکمتها، باید از علوم و منابع مختلفی بهره برد تا در فضای حاکم بر آن سوره قرار گرفت و سعی کرد تا بدین وسیله به مقصود کلام الهی نزدیک شد. این علوم عبارتند از: سیاق، لغت، معانی، بیان، بدیع، صرف، نحو، سبب نزول، ناسخ و منسوخ و ترتیب نزول. گفتار حاضر سعی در معرفی اجمالی این منابع دارد و در ضمن آن نمونههایی از آیات مشابه را مورد بررسی قرار میدهد تا تبیین کند هر یک از این علوم چه نقشی در کشف حکمت تفاوتهای لفظی آیات مشابه دارد.مطالعة نمونههای متعدد روشن میکند که هر یک از علوم یاد شده چه اهمیتی در فهم از قرآن کریم و در شیوه تفسیر آن دارند.
خلاصه ماشینی:
"اما چرا در آیه 40 سوره مائده غضب خداوند بر عذاب او مقدم شده است؟ شاید بتوان گفت که چون قبل از این آیه، از محاربان فی الارض و سارقان سخن به میان آمده و کیفر سختی را در همین دنیا برای آنها بیان کرده، این وجه مقدم شده است: «إنما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فی الأرض فسادا أن یقتلوا أو یصلبوا أو تقطع أیدیهم و أرجلهم من خلاف أو ینفوا من الأرض ذلک لهم خزی فی الدنیا و لهم فی الآخرة عذاب عظیم» (مائده:33).
برای ذکر نمونه، در سوره طه جهت اشاره به حضرت موسی و هارون، از ضمیر تثنیه استفاده شده است: «قالوا إن هذان لساحران» (طه:63)، اما همین مطلب در دو سوره دیگر با ضمیر مفرد آمده: «إن هذا لساحر علیم» (اعراف:109 ؛ شعراء:34).
برخی دیگر همچون خطیب اسکافی، حکمت این تفاوت را چنین بیان کردهاند: تقدیر آیه اول چنین است: «رب اجعل هذا [البلد] بلدا آمنا» یعنی در هر دو آیه دعای حضرت ابراهیم این است که شهر مکه، امن باشد.
اما آنچه که در اینجا بیشتر اهمیت دارد این است که با در نظر گرفتن ترتیب نزول آیات، بسیاری از توجیهاتی که در مورد حکمت این تفاوتها به ذهن میرسد و یا توسط مفسران بیان شده، مردود شده و پذیرفته نمیشود.
به طور کلی میتوان گفت علوم متعدد قرآنی و هر علمی که برای فهم و تفسیر کلام الهی بدان نیاز است، در مبحث آیات مشابه نیز مورد استفاده قرار میگیرد."