چکیده:
«نقش» عبارت است از واژه یا عبارتی که پس از نام یک شخص در سرشناسه یا شناسه افزوده، قرار میگیرد و ماهیت کار آن شخص را در پدید آوردن اثر نشان میدهد. نوشتة زیر بر آن است تا نشان دهد که «نقش» که در فهرستنویسی سنتی ایرانی مورد بیاعتنایی قرار گرفته است میتواند نقشی موثر در بهبود بازیابی اطلاعات داشته باشد. از آنجایی که نرمافزارهای کتابخانهای و مارک ایران بر مبنای فهرست کتابخانه طرّاحی و اجرا شدهاند این نقش به ترتیب، در فهرستنویسی سنّتی، نرمافزارهای رایانهای و مارک ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در پایان نیز پیشنهادهایی برای بهبود بازیابی اطلاعات با استفاده از نقش در سه مورد ارائه خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"در مواردی نیز که اثری دو یا سه پدیدآور داشته باشد، از آنجا که نویسندههای بجز سرشناسه، در شناسه افزوده قرار میگیرند و نقشی به نام «نویسندۀ همکار» پیدا میکنند اما این نقش در شناسههای مندرج در اشکال متفاوت کتابشناسی ملی ایران، اعم از چاپی، لوح فشرده، یا نرمافزار رسا، نوشته نمیشود، باز هم در برگهآرایی، جایگاه واقعی خود، یعنی مسئولیت معنوی درجة اول را مییابند.
راه حل پیشنهادی برای این مسئله در نرمافزارهای کتابخانهای این است که فیلد فرعی خاص نقش در تمامی فیلدهای مربوط به سرشناسه و شناسه افزودههای شخصی و تنالگانی در نظر گرفته شود تا با انجام جستجوهای ترکیبی بتوان مثلا کلیة پیشینههایی را که در آنها، «مشکور»، مسئولیت معنوی درجة اول را دارد، بازیابی کرد.
اگر به هر دلیلی، مشکور به منزلۀ گردآورنده در سرشناسه قرار گیرد (که مطابق قواعد فهرستنویسی انگلو-امریکن درست نیست)، نمونة بالا به صورت زیر در میآید: 700#1$aمشکور$bمحمد جواد$f1297- $4070@ برای مشکور به عنوان مصحح و مقدمه نویس نیز که در هر دو حالت، دارای مسئولیت معنوی درجه دوم است، مارک ایران به صورت زیر عمل میکند: 702#1$aمشکور$bمحمد جواد$f1297- $4270@ 702#1$aمشکور$bمحمد جواد$f1297- $4080@ در حالتی که مشکور، دارای بیش از یک نقش باشد، مارک ایران از آنجا که فیلد فرعی $4 را تکرار پذیر کرده است، چنین عمل میکند: مشکور، محمد جواد، 1297- گردآورنده و مصحح.
در مارک ایران، همان گونه که در بالا نشان داده شد، نه تنها فیلدهایی به تفکیک نقش اختصاص داده شده است بلکه نقش، دارای فیلد فرعی خاص خود در ده فیلد مربوط به پدیدآور میباشد و بدین ترتیب، امکان جستجوی ترکیبی با نقش نیز از پیش فراهم شده است."