چکیده:
ساختارگرایی ادبی به دنبال آن است تا علمی ترین مبنای ممکن را برای مطالعات ادبی فراهم آورد. ساختارگرایی روش تحلیل متن و شناخت نظام آن است.ای.جی.گرماس یکی از روایت شناسانی است که با ارائه الگوی کنشی، تحلیل و شناخت روایت را آسان تر کرده است. گرماس با ساده کردن الگوی تحلیل قصه پراپ، نشان داد که همه عناصر تشکیل دهنده قصه، قابل تجزیه و تحلیل و دارای نقش موثرند. این کنش گرها ممکن است، اشیاء، مفاهیم یا اشخاص باشند. مدل گرماس بسیار انعطاف پذیر است و ظرفیت بالایی برای تجزیه و تحلیل قصه دارد. در این مقاله کوشش شده است، نمونه هایی روشن و عینی از داستان شیخ صنعان برمبنای الگوی کنشی گرماس ارائه شود. داستان شیخ صنعان، طولانی ترین و مشهورترین حکایت منطق الطیر است و یکی از داستان هایی است که مورد توجه محققان منطق الطیر قرار گرفته است. داستانی است که دارای افت و خیزها و کشش ها و کوشش هایی است که امکان تحلیل آن را بر مبنای الگوی یاد شده فراهم می کند. تحلیل قصه شیخ صنعان براساس مدل گرماس هم استواری قصه و ساختار و پیوستگی اجزای آن را نشان می دهد و هم بازگو کننده توانایی این الگو در شناخت ساختار و نظام قصه های کهن فارسی است
خلاصه ماشینی:
«الگوی گرماس همانند دیگر الگوهای ساختگرایانه توجه خود را بر روابط متمرکـز مـی کنـد» (برتنـز، ۱۳۸۲: ۹۷) و مـی کوشـد از منظـر معنـا شناسـی بـه روایـت بنگـرد (اسـکولز، ۱۳۸۳: ۱۳) و فهـم «ساختارهای معناشناسیک را درک اشکال » می داند (احمدی ، ۱۳۸۸: ۱۶۱) او الگویی را ارائه کـرد کـه می خواهد با یـک متـد سـاختارگرایانه ، آن نظـام بنیـادی را کـه امکـان پدیـدار شـدن معنـا را بـه وجـود می آورد، توصیف کند؛ یعنی تحلیل ساختار قصه بر اساس این الگو و کشف نوع ارتبـاط و نـسبت میـان کنشگرها به کشف معنای قصه یاری می رساند؛ به عبارت دیگر معنادار بـودن مـتن بـا توجـه بـه تحلیـل ساختار روایی آن ثابت می شود.
«درطرح گرمـاس فرسـتنده نیـرو و موجـودی اسـت کـه بـر فاعـل تـأثیر مـی گـذارد و بـدین وسـیله آغازگرجستجوی فاعل برای یافتن مفعول به نفع گیرنده است و فاعل را چه یاری شـود یـا بـا وی مقابلـه شود، به پایان راه هدایت می کنـد» (آسـتین ، ۱۳۸۶: ۵۷).
نمودار تحلیلی پردة دوم داستان گیرنده : فرستنده : دخترترسا ۱-خواب و رویا ۲- عشق به خدا فاعل (قهرمان ): دختر ترسا یاری گر: مفعول (هدف ): ۱-دعا و زاری به درگاه خدا بازدارنده (حریف ): ۲- الهام غیبی به دل شیخ ۱-اولیه : مسلمانی و هدایت ۱-صحراوگمراهی درآن ۳- شیخ صنعان ۲- فراق ۲-هدف اصلی و متعالی: ۴- مسلمانی و عشق به حق و شوق دیدار او دیدار حق و پیوستن به او ۵- مرگ و پرواز روح در تحلیل و نشانه شناسی صورت گرفته ، همه شخصیت ها و عناصر داستان جایگاه خـود را یافتـه انـد و چیزی از روایت بلاتکلیف و ناشناخته نمانده اسـت .