چکیده:
«زمان» یکی از دشوارترین و پیچیدهترین موضوعات فلسفی است. برخی زمان را واقعیترین امور و برخی آن را موهوم دانستهاند. مکتاگارت از جمله افرادی است که واقعی بودن زمان را رد میکند. استدلال مکتاگارت بر واقعی نبودن زمان، یکی از مشهورترین استدلالها در فلسفۀ زمان است. بیشتر بحثهای اخیر در حوزۀ مابعدالطبیعۀ زمان متأثر از این استدلالاند.به اعتقاد مکتاگارت، لحظات و رویدادها به دو صورت در زمان منظم و مرتب میشوند و بنابراین دو سلسلۀ زمانی شکل میگیرد: 1. سلسلۀ :A سلسلۀ زمانی که لحظات و رویدادهای درون آن توسط تمایزات A (گذشته، حال، آینده) نظم و ترتیب یافتهاند؛ 2. سلسلۀ B: سلسلۀ زمانی که در آن لحظات و رویدادها براساس تمایزات B (پیشینی و پسینی) منظم و مرتب شدهاند. به نظر او، سلسلۀ A برای زمان ضروری است؛ یعنی زمان بدون سلسلۀ A وجود نخواهد داشت. با این حال، سلسلۀ A به تناقض منجر میشود و بنابراین نمیتواند وجود داشته باشد. در نتیجه، زمان و هیچ سلسلۀ زمانی واقعی نیز موجود نیست. به اعتقاد مکتاگارت، تنها یک سلسلۀ واقعی غیر زمانی وجود دارد که توسط ادراک و تجربۀ ما به عنوان سلسلۀ زمانی نمودار و پدیدار می شود. مکتاگارت این را سلسلۀ C مینامد. پس تنها سلسلۀ C واقعی است که غیرزمانی است، اما سلسلۀ A و B که زمانیاند، صرفا نمودار و ظاهریاند.
خلاصه ماشینی:
"مکتاگارت مخالف نیست که سیخی که در یک زمان داغ است و در زمان دیگر سرد است، تغییر کرده، بلکه ادعای او این است که در غیاب سلسلۀ A هیچ زمانی اصلا وجود ندارد و بنابراین تغییری نمیتواند رخ دهد (Dainton, 2010: 14).
آیا تناقض قابلرفع است؟ در نگاه نخست ممکن است به نظر برسد که این استدلال نباید جدی گرفته شود و تناقض به آسانی قابل رفع است؛ زیرا زبان ما صورتهای فعلی (Verb-forms) خاصی برای گذشته، حال و آینده دارد اما هیچ صورت عامی ندارد که میان هر سه مشترک باشد.
اگر ما بخواهیم از ناسازگاری سه خصوصیت با این ادعا اجتناب کنیم که رویداد (ب) حال است، آینده بوده است و گذشته خواهد بود، سلسلۀ دوم A را تشکیل دادهایم که درون آن، سلسلۀ اولی واقع میشود به همان طریقی که رویدادها درون سلسلۀ اول واقع میشوند.
نظرات آنها را دربارۀ زمان به طور مختصر میتوان چنین بیان کرد: الف) سلسلۀ A برای زمان ضروری است؛ ب) خصوصیات A اوصاف واقعی لحظات و رویدادها هستند؛ ج) سلسلۀ A وجود دارد؛ د)گذر زمان عبارت است از اینکه هر زمانی خصوصیات متفاوت A را به طور متوالی داشته باشد.
4. همان طور که بیشتر فیلسوفان مسلمان معتقدند وجود زمان امری بدیهی و بینیاز از استدلال است، گویا خود مکتاگارت نیز به راحتی نمیتواند واقعی بودن زمان را انکار کند و به همین دلیل به سلسلۀ C معتقد میشود."