چکیده:
آیا فرضیه (پاسخی ارتجالی که محقق آگاه و مجرب در پاسخ به پرسش تحقیق ارائه میکند) برای همه تحقیقات لازم است؟ این پرسشی است که پاسخ به آن برای آشنایی با ویژگیها و عناصر «تحقیق علمی» ضرور است. روششناسان تحقیق در مواضع مختلف و در جایجای مباحث خود اشارات و تصریحاتی دارند که نشان میدهد فرضیه برای همة انواع تحقیق نیست، و اساسا ارائة آن در بعضی موارد امکان ندارد. نوشتة حاضر میکوشد با اتکا به منابع دست اول در «روش تحقیق» مستنداتی برای نکتة مزبور جمعآوری کند و تفاوت بین انواع مختلف تحقیق را نشان دهد. محققان تحقیقات توصیفی و اکتشافی را متفاوت با تحقیقات تبیینی میدانند و تنها در تحقیقات تبیینی پای فرضیه را باز میکنند. آنان معتقدند که در تحقیقات توصیفی نیازی به فرضیه نداریم؛ چنانکه در تحقیقات اکتشافی فرضیهپردازی ممکن نیست.
خلاصه ماشینی:
"آنچه در عمل شاهدیم این است که در بسیاری از فرمهای مربوط به طرح تحقیق از محقق خواسته شده که فرضیه یا فرضیههای خود را بیان کند؛ بهگونهای که اگر این کار صورت نگیرد، نقصی برای تحقیق بهشمار میآید و طرح بازگشت داده میشود.
این در حالی است که به نظر میرسد «فرضیه» برای همة تحقیقات لازم نیست و در بعضی موارد باید به پرسش تحقیق بسنده کرد.
این کوشش سرانجام به این جمعبندی نایل میشود که فرضیه (پاسخی که محقق ارتجالا، و تنها با تکیه بر دانش و تجارب خود، دربارة نوع رابطة بین متغیرها یا تبیین آنها ارائه میکند) در مواردی نه تنها ضرور است، بهگونة طبیعی در ذهن محقق وجود دارد؛ و در مواردی نهتنها لازم نیست، اساسا تصور یا فرض صحت ندارد.
در تحقیقاتی که برای کشف روابط بین پدیدهها یا تبیین و علتیابی پدیدههاست فرضیه لازم است؛ البته به این شرط که مسئله از پیشینة مطالعاتی و ادبیات تحقیق برخوردار باشد.
». 6 نکتهای که از همین چند جمله آشکار میشود آن است که هرگاه محقق درصدد حل مسئلهای از نوع رابطه میان دو یا چند متغیر است، فرضیه بهکار میآید؛ اما در مواردی که کاری به رابطة میان متغیرها نداریم، بلکه تنها برای کشف وضعیت یک متغیر جستوجو و کاوش میکنیم، فرضیه ضرور نیست.
برای نمونه، اگر چنین فرضیهای داشته باشیم: «در کلاس اول، پیشرفت تحصیلی کودکان دارای محرومیت فرهنگی که آموزش پیشدبستانی را گذراندهاند، نسبت به کودکانی که محرومیت فرهنگی دارند، اما آموزش پیشدبستانی را ندیدهاند، بیشتر است»، باید از روش تحقیق علی ـ مقایسهای استفاده، و اطلاعات آماری را با استفاده از روشهای معنادار آماری، همانند آزمون t و تحلیل واریانس تجزیه و تحلیل کنیم."