چکیده:
یکی از کهن ترین روش های تفسیر قرآن روش تفسیر به لغت و صرف و نحو و بلاغت (تفسیر ادبی) است. در روایات تفسیری بجای مانده از معصومان (ع)، موارد فراوانی وجود دارد که آن بزرگواران ضمن بازگو کردن معنای لغوی یا نکات ادبی موجود در آیات و با تکیه بر قواعد صرف، نحو، معانی، بیان و یا ارجاع به کاربردهای عرفی و ذکر واژه های مترادف به تفسیر و تبیین آیات پرداخته اند. در این مقاله موارد و نمونه هایی قابل اعتنا از این گونه تفسیر در آثار به جای مانده از معصومان (ع) ارائه شده تا علاوه بر اثبات ریشه داری و قدمت این روش در تفسیر قرآن، مشروعیت، صحت و نیز اهمیت این شیوه در تفسیر به عنوان یکی از روش هایی که معصومان در تبیین آیات قرآن به کار برده اند نیز به اثبات رسد
خلاصه ماشینی:
این روش را باید از کهنترین روشهای تفسیر قرآن دانست زیرا از همان صدر اسلام معصومان (علیهم السلام) و نیز صحابه و تابعان برای بیان مقاصد آیات گاهی به صرف، نحو، لغت، بلاغت و ...
(راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، مقدمه ص 6) آخرین نکته: پس از تذکر نکته فوق گفتنی است که در میان روایات تفسیری حجم قابل توجهی از آنها به شرح و تبیین واژه ها و مفردات قرآنی و بیان وجوه آن اختصاص دارد و یکی از روشهای متداول در این گونه روایات معنا کردن واژه ها یا واژه هایی از یک آیه است.
تحقیق و بررسی در این نوع روایات نشان می دهد که معنای کل آیه و پیام آن، غامض و مشکل نبوده است، ولی وجود واژه ای و عدم آگاهی به معنای آن سوال و یا اشکالی در ذهن افراد ایجاد کرده و این افراد با مراجعه به پیامبر (ص) و یا اهلبیت (ع) و صحابه او پاسخ به اشکال یا سوال خویش را تقاضا میکردهاند، گاهی نیز روایاتی از این قبیل بدون مطرح شدن سوالی نقل شده است.
» در این حدیث امام رضا علیه السلام معنای لغوی واژه «ختم» را بیان فرموده و در این رابطه به آیه دیگری نیز استشهاد نموده است.
در حدیثی که احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی از امام رضا (ع) نقل کرده، آمده است: آن حضرت در باره واژه های فارض و بکر در آیه: قالوا ادع لنا ربک یبین لنا ما هی قال إنه یقول إنها بقرة لا فارض ولا بکر عوان بین ذلک فافعلوا ما تؤمرون (بقره،68).