چکیده:
ملاک شرافت و تکامل در حکمت صدرایی، «وجود» و«ادراک وجود» است و اکمل، وجود اتمی است که فاصله و خلوصش از عدم بیشتر باشد. ملاصدرا ذات ناطقه نفس را سکه واحدی میداند که یک روی بر عالم ماده و رویی بر عالم عقول دارد؛ کمال نفس بحسب مشارکتش با بدن در ایجاد عدالت و بحسب ذات عقلانیش، رسیدن به معقولات محض و اتحاد با عقل کلی است. در این نگاشته، پس از تحلیل و شناخت تکامل نفس از دیدگاه صدرالمتالهین، به بررسی و تحلیل عواملی پرداخته شده است که نفس را از حضیض نقص به اوج کمال و سعادت سوق میدهند. در کلام ملاصدرا، صورتهای ادراکی با ایجاد تحولات جوهری در نفس و عبادات شرعی از طریق تلطیف درون، موجبات تکامل نفس را فراهم می آورند. ملکات رفتاری در سایه تاییدات الهی و وساطت فیض ملائکه و انبیاء، عوامل دیگری هستند که نفس را در مسیر تکامل یاری مینمایند.
خلاصه ماشینی:
IB} کلیدواژگان {VKنفس تکامل علم عوامل مؤثرVK} مقدمه از دیدگاه ملاصدرا،حقیقت نفس از سنخ ملکوت و نوری از انوار الهی است که مطلع آن رب اعلی و مغرب آن بدن ظلمانی انسان است1؛لذا وی تعاریفی را که حکماء برای نفس ارائه کردهاند،تعریف لفظی میخواند.
14 با این نگاه صدر المتألهین،مشخص میگردد که یکی از مهمترین عوامل مؤثر در تکامل نفس،علم است؛بطوریکه وی در آثار متعدد خود بطرق مختلف به تأثیر علم در تکامل نفس اشاره دارد.
از نظر وی،علم-برای عالمی که به حقایق اشیاء رسیده است،ترتیب موجودات و رابطۀ تعلقی آنها را میداند و به سلسله علل و اسباب و کیفیت صدور کائنات علم دارد-کمال نفس و زینت ذات است و هریک از اسباب و مسبباتی که متعلق اویند، (11).
همو،الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه،ج 9، ص 171؛همو،الشواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه،ص 383.
افاضات ربانی و کششهای الهی صدر المتألهین در تکامل نفس برای جذبههای الهی و کششهای ربانی اهمیت ویژهیی قائل شده است و میگوید:هرکس که کشش الهی در فکر و حواسش راه نیابد و جاذبۀ ربانی ادراکاتش را تحت تأثیر قرار ندهد،قادر به رهایی از صفات نفسانی نخواهد شد.
40نفس در مراتب عالیۀ عقل نظری نیز بدون افاضۀ انوار عقلی و تأییدات الهی قادر به طیّ مسیر نیست.
انوار الهی تأثیر بسزایی در تکامل نفس دارند و آگاهی از عالم ملکوت و معرفت پروردگار،آنگونه که برای واجدین افاضات ربانی حاصل میگردد، برای فاقدین آن حاصل نمیگردد.
وصول به مراتب عالیۀ عقل نظری بدون افاضات انوار عقلی و تأییدات الهی،میسر نمیشود و علم یقینی محصول این تأییدات نوری است.