چکیده:
اسطوره های ترکیبی پیکرگردانی موجوداتی هستند که انسان در تماس با حیوانات، گیاهان، طبیعت و حتی انسان های دیگر و به تجربه یا تخیل خود، خلق می کند. موجوداتی با سر ماهی و تن پلنگ و برخی با پای گور و تن پلنگ و یا موجوداتی که نیمه پایین تن شان اسب یا بز و نیمه بالای تن شان انسان است. داستان های هزار و یک شب منبعی گران قدر برای حفظ انواع این موجودات به شمار می رود. حضور همیشگی این غول ـ انسان ها، عفریت ـ اجنه ها، پریان خاکی و آبی، دوال پایان و موجودات دوجنسیتی در داستان ها، دلیلی بر نیاز بشر به بازنمایی تخیل فعال وی است که در گروه ناخودآگاهی جمعی گرفتار است. بررسی و طبقه بندی این دسته از شخصیت های داستان های هزار و یک شب با تکیه بر روان شناسی قصه هدف مقاله پیش رو است
خلاصه ماشینی:
در ایـن نـوع پیکرگردانـی کـه رقـم بسیار بالایی از دیگر انواع پیکرگردانی را به خود اختصاص داده است ، لزوما تغییر و دگردیسی صورت نمـی گیـرد؛ بلکه موجودی از قبل پیکرگردانی شده - که بیشتر، قدرت های جادویی دارد - به عنوان فرآورده ای خـارق العـاده در میانه داستان معرفی و شناخته می شود.
(هزار و یک شب ١٣٨٦: ج ٢، ١٢٠٢) تفاوت اسطوره های ترکیبی با دیگر انواع پیکرگردانی تنها در این نکتۀ ظریف نهفته است که موجـود ترکیبـی زیر سیطره هیچ یک از قالب هایی که در آن قرار گرفته ، نیست و برای نمونه ، در عین حال که پرنده است ، انسان نیز هست و قابلیت های چندگانه ای را از خود بروز می دهد؛ خلاف انواع دیگر پیکرگردانی ، که موجود تنهـا بنـا بر قالبی که در آن قرار می گیرد به ایفای نقش می پردازد.
البته باید رد این جانور افسـانه ای را در شـاهنامه ، اثـر سـترک و تابنـاک حکـیم طوس هم پی گرفت آنجا که می فرماید: چـــو از شـــاه بشـــنید فرهـــاد گـــرد زمــــین را ببوســــید و نامــــه ببــــرد بــه شــهری کجــا سســت پایــان بدنــد ســــواران پــــولاد خایــــان بدنــــد هــم آن کــس کــه بودنــد پاشــان دوال لقــب شــان چنــین بــود بســیار ســال (فردوسی ١٣٨١: ١٥٨) / تصویر شماره ٤ این موجود افسانه ای در چند حکایت از مجموعه حکایات هزار و یک شب از جمله در "سفر پنجم سـندباد" به صورت موجودی با پاهایی که خاصیت تازیانه دارد و مانند چرم گاومیش است ، ظـاهر مـی شـود، کـه بـه آن "شیخ بحر" می گویند: سندباد بحری گفت : چون من از غرق خلاص گشته به جزیره در آمدم ...