چکیده:
قرآن کریم ابزارهایی را جهت شناخت حقیقی و دست یابی به معرفت دینی به انسانها معرفی مینماید. از جمله این ابزارها سمع، بصر و فواد است. در این میان، «بصر» جایگاه ممتازی را به خود اختصاص داده و از اهمیت ویژهای برخوردار است. این پژوهش تلاش دارد تا با استفاده از الگوهای درون متنی و توجه به سیاق حاکم بر آیات قرآن کریم، به معنایی متفاوت از مفهوم بصیرت در نظام معنایی قرآن دست یابد.
نتایج این تحقیق حاکی از آن است که مفهوم بصیرت، همسو با نظام توحید محور معارف قرآن بوده و ارتباطی تنگاتنگ با مفاهیم توحیدی در قرآن کریم دارد. همچنین نگاه متمایز تفاسیر عارفانه به مفهوم بصیرت نیز نشان میدهد که معنای بصیرت در قرآن ممکن است تا حد اعلای نگرش صحیح به خداوند بالا رود و منجر به پذیرش خداوند به عنوان تنها حقیقت حاکم بر جهان هستی شود. نتیجه تصدیق خدای یگانه، تبعیت از رسولان الهی است که با ایجاد توانائی تشخیص حق از باطل، موجب رهایی انسان از پوشش قیود ذهنی خود و عقاید دیگران شده و تمایز امر واقع از غیر واقع و درک امور را آن طور که واقعا هستند، ممکن میسازد و در نهایت نیل به لقاء الله و شهود حق تعالی را در پی دارد. در نهایت باید گفت که بصیرت با تمام لایهها و ابعاد معنایی خود با توحید محض و معرفت ذات اقدس پروردگار ارتباط داشته و وصول به آخرین مرتبه بصیرت (لقاء الله)، منوط به برخورداری از مراتب دیگر آن یعنی قبول خداوند به عنوان تنها مبدا و منشا تفکر صحیح نسبت به جهان هستی و تبعیت از رسولان الهی است که لازمه هدایت انسان به شمار میآیند.
خلاصه ماشینی:
"البته گرچه میان مفسران در تفسیر این آیات و حمل کردن لفظ بصر بر چشم و قوه بینائی و یا علم و قوه مدرکه قلبی اختلاف نظر وجود دارد، لکن این نتیجه از این مطلب برداشت میشود که آیات: (الملک:4-3، الاسراء:36، الجاثیه:23) بر اهمیت بهره بردن از ابزارهای کسب معرفت و نقش آنها در هدایت و ضلالت انسانها اشاره کرده، آیات: (النحل:77، القمر:50) نیز بر تحقق سریع و آسان امر خداوند در خصوص ظهور قیامت و به وجود آوردن خلقت در یک چشم بر هم زدن اشاره کرده و آیات: (القیامه:7، ق:22) نیز در توصیف علائم و نشانههای روز قیامت، به نافذ بودن و تیز شدن بصر و برکناری پردهها در آن روز اشاره میکند.
معانی معقول بصیرت همچنین معانی دیگری نیز برای این واژه در کتب لغت ذکر شده است مانند: معرفت و اعتقاد حاصل شده در قلب نسبت به امور دینی و حقایق امور (فراهیدی، 1414، ج1، ص166؛ راغب اصفهانی، 1362، ص49)، قوه ادراک دل (ابن منظور، 1426، ج1، ص300)، برهان (ابن فارس، 1422، ص118)، یقین (ابن منظور، 1426، ج1، ص301؛ طریحی، بی تا، ج3، ص224) زیرکی، ثبات در دین، شاهد و عبرت (ابن منظور، 1426، ج1، ص301).
به این ترتیب، حقیقت بصیرت علاوه بر تصدیق آیات الهی و قبول خداوند یگانه، شامل تبعیت از کتاب و سنت نیز میشود و در عالی ترین سطح معنایی خود در قرآن، در معنای شهود حق تعالی و وصول به توحید ذاتی متجلی شده است، اما در مقابل، انسانهای کور و کر افرادی نادان و بی خرد معرفی شده اند: «صم بکم عمی فهم لا یعقلون» (بقره:171)؛ کفار کر، گنگ و کورند زیرا تعقل نمیکنند."