چکیده:
نظام شریعت اسلامی به عنوان یک سیستم ارزشی وحقوقی کامل با منابع پایدار کتاب و سنت و بهره مندی از عقل به عنوان رسول باطنی، سازگارترین نظام ارزشی با تغییرات و تحولات جهان است؛ به طوری که منطق به کار رفته در کتاب و سنت، منطقی چند ارزشی و پیوسته است. در این نظام ارزشی، گزاره های دینی درجه بندی و پیوسته، با متغیرهای زبانی بیان گشته است. این مقاله کوششی است در تبیین نظام ارزشی پیوسته و فازی، تا فرایند استنباط احکام شرعی در نظام شریعت اسلامی را با رویکرد فازی توصیف نموده و بخشی از تاثیرات این رویکرد را در پویایی فقه و کارآمدی اجتهاد بیان کند.
The Islamic Sharia as a full legal value system with sustainable resources (Qur’an and the tradition) as well as benefiting from wisdom as inner messenger is the most adaptable value system with changes of the world. The logic used in Qur’an and the tradition is a multi-valued and continuous logic. In this value system، religious statements have been expressed in continuous and graded linguistic variables. The study is an attempt to explain the fuzzy and continuous value system in order to describe the inference process of religious orders in the Islamic Sharia legal system through a fuzzy approach. Also، this paper tries to state the effects of this approach on the dynamics of jurisprudence and effectiveness of Ijtihad.
خلاصه ماشینی:
رویکرد فازی در مبانی استنباط مجتهد در استنباط احکام شرعی، اگر به حکم شرعی واقعـی «قطـع »و «یقـین »پیـدا کند، به کشف مراد واقعی شارع موفق شده اسـت ؛امـا اگـر در اسـتنباط احکـام واقعـی شرعی ،«ظن »و«گمانی »در او پیدا شود و به حد یقین و قطع هم نرسـد و ایـن ظـن از جمله «ظنون معتبر شرعی »(خبرواحد عادل ) و یا عقلی باشد؛حجت بـوده و در حکـم قطع تلقی میشود.
چگونگی انطباق احکام شریعت با شرایط زمان و مکان و مصالح و شرایط حاکم بـر جنبه های مختلف حیات انسان ، ثابت یا متغیر بودن احکام شرع و قواعد حـاکم بـر ایـن تغییرات ؛از موضوعات مهمی است که بررسی و تبیین آن ها، اجرای نقش واقعی دین را در ابعاد مختلف زندگی انسان هاتضمین خواهد کرد.
باتوجه به این که شریعت اسلام در هر زمان و هـر مکـان از طریـق اجتهـاد توسـعه یافته است ؛فقهای اسلامی همـواره گفتـه انـد کـه بـا تغییـر زمـان و مکـان و حـالات و عرض ها، فتوای مجتهد نیز تغییرمییابد، تا جایی که بیش ترشاگردان دربیش ترمسـایل با استادان و عالمان خود مخالفت نموده و بـا اسـتدلال جدیـد بـا آن هـا اخـتلاف نظـر پیداکرده اند واین اختلاف نظرها در بیش ترموارد، سرمایه و گنجینـه ای اسـت کـه جـز اهل علم و بحث هیچ کس قدر و منزلت آن رانمیداند.
اما از آن جا که تلاش خود را بـه کـار بسته و تمام راه های ممکن برای کشف واقع را پیموده است ، در صورتی که به آن حکم واقع دست پیدا نکرده باشد و غیر آن را به عنوان حکم شرعی اعلام کند،معذور اسـت و برای تلاشی که کرده ،مأجور خواهد بود.