چکیده:
بسیاری از واژههای رایج.در زبان فازسی امروز در طول تاریخ دستخوش تحولاتی
بودهاند. برخی از این تحولات مربوط به فارسی میانه است و برخمی دیگر - تا آنجا که
نویسنده اطل(ع دارد در آفارستی "در روی«داده و اثری از کاربرد آن در فارسی میانه دیده
نمیشود. از جمله این تحوللات. دگرگونیهایی است که در پسوند «نّنده» روی داده است.
حذف 8 پایانی آن از جمله این تبدیلات است؛ ضمن آنکه تحولاتی نیز در خوشة ۲۵
موجود در این پسوند روی داده است. این مقاله به تحولات پسوند نده» در فارسی دورة
رشد و تکوین میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"البته کثرت صفات فاعلی ساخته شده با -anda نشان میدهد که در این دوران، این صورت بیشتر رایج بوده تا سایر صورتها؛اما به کار رفتن -ande و -inda در کنار این صورت،کاملا قابل اعتناست و تاکنون بدان توجهی نشده و کسی متعرض وجود این دو تلفظ از این پسوند در دوران حیات فارسی دری نگشته است.
3. دستۀ سوم واژههایی هستند که خوشۀ [nd] موجود در پسوند آنها به شکل [d] به کار رفته است و ظاهرا مخفف [dd] 2است و میتوان آن را به شکل زیر نمایش داد: -nd->-d(d)>-d- چند شاهد از این دست: آفرینده،به جای آفریننده،در ترجمۀ خالق:«من آفریندهام-ای:میخواهم آفرید-مردمی را»(سورآبادی،ج 5،ص 3562،ح،نسخه بدل«لن»،مربوط به ج 2،ص 1256)؛آفرینده، به جای آفریننده،در ترجمۀ بدیع(فرهنگنامۀ قرآنی،ج 1،ص 338،قرآن 53)؛ببرده، به جای ببرنده،در ترجمۀ کاشف(همان،ج 3،ص 1184،قرآن 9)؛بخشده،به جای بخشنده،در ترجمۀ الواهب(دهار،ج 1،ص 652)؛خوردگان،به جای خورندگان،در ترجمۀ أکالون(فرهنگنامۀ قرآنی،ج 1،ص 218،قرآن 130)و در ترجمۀ شاربون(همان، ج 2،ص 882،قرآن 139)؛راه یافتدگان،به جای راه یافتندگان،در ترجمۀ الراشدون(همان، ج 2،ص 768،قرآن 30)؛روده،به جای رونده،در ترجمۀ دابة:«و نیست هیچ روده که نه خدای ها گرفته است ناصیت او»(اسفراینی،ج 3،ص 1027،حاشیه)؛شکافده،به جای شکافنده،در ترجمۀ مواخر:«و بینی کشتی را شکافده در او»(رازی،ج 12،ص 4)؛ شنودگان،به جای شنوندگان،در ترجمۀ سماعون:«و از آن کسها که جهودانند،شنودگان بدروغ،شنودگان گروهی دیگران نه آمدند بتو که رانند سخن از پس جایگاه آن»(ترجمۀ (1).
در برخی متون کهن به جای«ند»سازندۀ صفت فاعلی،«ید»آمده که میتوان گفت مبدل -ind است و در آن نیز تحول مذکور در فوق روی داده است1و اینک شواهد آن: «ستیهید»به جای«ستیهند(-ستیهنده)»:عنیدا:ستیهید و کین کش(فرهنگنامۀ قرآنی،ج 3، ص 1053،قرآن 138،ستون 1)؛ «مژده دهید»به جای«مژده دهند-مژده دهنده»،در ترجمۀ مبشرا(همان،ج 3،ص 1294، قرآن 8،ستون 1)،قس مژده دهند(-مژده دهنده)،در ترجمۀ مبشرات(همان،ج 3، ص 1294،قرآن 61،ستون 1)؛ «ناخواهید»به جای«ناخواهند-ناخواهنده»:زندگانی کنید با ایشان بنکوی اگر ناخواها باشید ایشان را مگر کی ناخواهید باشید[-ان تکرهوا]چیزی را و بکند خدای اندر آن نیکوی بسیار(متنی پارسی از قرن چهارم هجری،ص 110)."