چکیده:
بهره وری معیار توصیف کننده استفاده صحیح و بهینه از عوامل تولید و درجه دستیابی به اهداف می باشد. در مقاله کارایی و بهره وری بخش پژوهشی و کل (آموزشی و پژوهشی) 31 دانشگاه بزرگ دولتی به منظور ایجاد رقابت جهت بهبود بهره وری آنها مورد بررسی قرار گرفته اند. برای اندازه گیری کارایی و تغییرات بهره وری دانشگاه ها با توجه به خصوصیات شان از روش ناپارامتری تحلیل پوششی داده ها استفاده شده است. نکته مهم، بررسی نسبی کارایی فعالیت های دانشگاه ها در شرایط یکسان می باشد و با این حال اکثر دانشگاه ها از ناکارایی نسبی برخوردارند به عنوان مثال در سال تحصیلی 1386-1385 در بخش پژوهشی، 7 دانشگاه کارا و 23 دانشگاه ناکارا و برای کل (آموزشی و پژوهشی) 19 دانشگاه کارا و 12 دانشگاه ناکارا بودند. برای جلوگیری از تصادفی بودن نتایج از میانگین هندسی 5 سال تحصیلی 1381 الی 1386 استفاده شده است. بر این اساس کاراترین دانشگاه ها از نظر فعالیت های پژوهشی شامل دانشگاه های تهران، شیراز، کردستان، محقق اردبیلی، رازی کرمانشاه، لرستان و همدان می باشند و بدان معناست که این دانشگاه ها نسبت به بقیه دانشگاه ها با ورودی های کمتر، خروجی های پژوهشی بیشتری ارایه نموده و بیشترین کارایی را داشته اند و همچنین میزان کارایی 13 دانشگاه از سطح متوسط کارایی دانشگاه ها پایین تر بودند. در بررسی تغییرات بهره وری دانشگاه ها مشخص شد که طی پنج سال تحصیلی بهبودی محسوسی حاصل نشده است و عدم پیشرفت و تغییرات نامحسوس مثبت در بهره وری پژوهشی و بهره وری کل عمدتا ناشی از رشد کم کارایی تکنولوژی (بکارگیری موثر و میزان تجهیزات و امکانات آموزشی و پژوهشی) آنها می باشد. در همبستگی متغیرها مشخص شد که عامل اصلی تعیین کننده رشد بهره وری پژوهشی دانشگاه ها، ارتقای شاخص کارایی تکنولوژی است و سایر شاخص ها مانند شاخص کارایی فنی، سهم و نقش کمتری دارند. در مجموع ارتقای کارایی و بهره وری دانشگاه ها نیازمند اتخاذ برنامه ریزی استراتژیک و راه اندازی چرخه مدیریت بهبود بهره وری در دانشگاه ها است.
Total factor productivity is an index to represent optimal use of production factors، and the degree of achievement of predetermined goals. In this study efficiency and productivity of research sector and total production (education and research) of 31 large state universities has been investigated، in order to improve the competitiveness and productivity. With the use of data envelopment analysis the efficiency and productivity changes of universities were measured، and also productivity growth of total and research productivity with separate components has been investigated. The results indicate that universities are technically inefficient. For example in research scope during 5 year، 7 universities are efficient، while 23 universities are inefficient. In total efficiency (research and educational) scope، 19 universities are efficient، while 12 university are inefficient. In order to avoid having randomized result in one year or to compare the first year with the last period، the geometrical mean of 5 years of study have been used. The findings of this study indicates that، Tehran university، Shiraz university، Kurdistan university، Ardebil university، Kermanshah university، Lorestan university and Hamedan university have the highest rang of efficiency among the others and also 13 university were lower than average. Consequently the study suggests that there are no significant improvements in research productivity and TFP in these years، which is due to the low improvement in technological efficiency. Moreover improvement of efficiency and productivity in universities requires strategic planning and productivity management cycle improvement.
خلاصه ماشینی:
"شاخص مالم کوئیست بهترین روش بررسی بهره وری برای بخش هـایی کـه شـکل تـابع تولیـد و قیمـ هـای ورودی هـا و خروجی های مشخص نیست ، استفاده از شاخص مـالم کوئیسـت و ترکیـب آن بـا روش ناپـارامتر برنامه ریزی ریاضی تحلیل پوششی داده ها است .
با این وجود در دانشگاه های دولتی ایران اثرات رقـابتی در جـذب دانشـجویان و محدودیت تولید و انحصاری بودن مشاهده نمی شود و مانور بر روی مقـادیر متفـاوت تولیـد وجـود ندارد و مقادیر متفاوت تولید و خدمت آنها شرایط متفاوتی را در ایجاد فعالیت های دیگر به وجـود نمی آورد، بنابراین به دلیـل عـدم وجـود محـدودیت هـا، بـرعکس اکثـر سـازما هـای دیگـر، بـرای دانشگاه ها بیشتر فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس می تواند صادق باشد و از طرفی طبق تحقیقات انجام شده ١این مدل به دلیل دو عنصر واقع بینانه بودن و توان سنجش آن بهتـرین مـدل پویـا معرفـ شده است .
میزان کارایی فنی در حالت CCR و BCC و کارایی مقیاس برای بخش پژوهشی دانشگاه هـا به ترتیب ٧٤، ٨٠/٨و ٩١/٩درصد و بـرای کـارایی کـل (آموزشـی و پژوهشـی ) آنهـا ٩٢، ٩٧، ٩٥ درصد می باشد و قابل توجه هست به دلایل همگنـی دانشـگاه هـای مـورد بررسـی از جملـه بـزر بودن حجم فعالیت ، داشتن مدیریت دولتی و تامین مالی عمده از بودجـه عمـومی و فضـای یکسـان فعالیت در جامعه ، سطح میزان کارایی فنی دانشگاه ها بالا می باشد و بیانگر این است که عملکـرد و اصول حاکم بر دانشگاه های دولتی و فضای فعالیت برای آنها مشابهت بیشتری دارد و با ایـن وجـود ناکارایی نسبی برای اکثر آنها وجود دارد."