چکیده:
ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺷﻌﺎر ﺣﺪﻳﻘﻪ ﺳﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎی رﻣـﺰ ﺳـﻬﺮوردی اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺪﻳـﺸﻪﻫـﺎی ﻓﻴﻠـﺴﻮﻓﺎﻧﻪ و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎی ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺳـﻨﺎﻳﻲ در اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب، ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﻲﺷـﻮد ﺳـﻬﺮوردی در ﻧﮕـﺎرش رﺳﺎﻟﻪﻫﺎی رﻣﺰی ﺧﻮد ﭼﻮن آواز ﭘﺮ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ، ﻋﻘﻞ ﺳﺮخ، رﺳﺎﻟﻪ ﻣـﻮﻧﺲ اﻟﻌـﺸﺎق از آﻧﻬـﺎ 93 ﺳﻮد ﺑﺒﺮد و از اﺑﻴﺎت ﺣﺪﻳﻘﻪ در ﻣﻴﺎن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ. ﺑﺤﺚ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺗﻔﺎوت دﻳﺪﮔﺎه اﻳﻦ دو در ﻣﺼﺪاق ﭘﻴﺮ اﺳﺖ. ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛـﺰیﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره 22، زﻣﺴﺘﺎن7831 رﺳﺎﻟﻪﻫﺎی رﻣﺰی را ﻣﺎﺟﺮای دﻳﺪار ﺑﺎ ﭘﻴﺮ در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد. در ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻬﺮوردی، ﭘﻴـﺮ، ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻋﻘﻞ ﻓﻌﺎل در ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺸﺎء و ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ در ﻧﻈﺮﮔـﺎه دﻳﻨـﻲ اﺳـﺖ. در ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪی ﺳﻨﺎﻳﻲ از ﻋﺎﻟﻢ، ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻔﺲ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻚ دﻳﺪار ﻣﻲﻛﻨﺪ و راﻫﻨﻤﺎی او ﻣﻲﺷﻮد. در واﻗﻊ، ﺳﻨﺎﻳﻲ در ﺣﺪﻳﻘﻪ و ﺳﻴﺮ اﻟﻌﺒـﺎد، ﻧﻔـﺲ ﻛﻠـﻲ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان واﺳﻄﻪ ﻓﻴﺾ رﺳﺎﻧﻲ ﻋﻘﻞ ﻛﻞ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳـﻬﺮوردی از ﻧﻈﺮ ﺣﻜﻤﺎی ﻣﺸﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺳﻮد ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ. ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﻘﺎﻟﻪ: 6/11/7831 ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ: 03/5/7831ﺷﻴﻮه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ، ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻴﻦ اﺑﻴـﺎت ﺣﺪﻳﻘـﻪ ﺳـﻨﺎﻳﻲ ﺑـﺎداﺳﺘﺎﻧﻬﺎی رﻣﺰی ﺳﻬﺮوردی ﭼﻮه ﻋﻘﻞ ﺳﺮخ، آواز ﭘﺮ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ، ﻣـﻮﻧﺲ اﻟﻌـﺸﺎق ﺻـﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد.
خلاصه ماشینی:
" ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: "ﺗﻨﺎم ﻋﻴﻨﻲ و ﻻﻳﻨﺎم ﻗﻠﺒﻲ"، ﺑﻴﺘﻲ از ﺳﻨﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻧﺎم او ﻣﻲآورد: »و ﺧﻮاﺟﻪ ﺣﻜﻴﻢ ﺳﻨﺎﻳﻲ ﮔﻮﻳﺪ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ: ﺑﻤﻴﺮ ای دوﺳﺖ ﭘﻴﺶ از ﻣﺮگ اﮔﺮ ﻣﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ادرﻳﺲ از ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮدن ﺑﻬﺸﺘﻲ ﮔﺸﺖ ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ« )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 4631، 25؛ ﺳﻬﺮوردی، 3731، ﺑﺴﺘﺎن اﻟﻘﻠﻮب/ 593( ﺟﺎی دﻳﮕﺮ در ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ: »ﭘﺲ ﭼﻮن از اﻳﻦ ﺻﻔﺖ دورﺗﺮ ﺷﻮﻧﺪ، ﻋﻠﻢ و ﺷﻮق زﻳﺎدﺗﺮ ﮔـﺮدد و ﻋﻠـﻢ و ﺷـﻮق از ﺻﻔﺎت ﻣﻼﺋﻜﻪ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻠﻜﻲ ﮔﺮدد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﻨﺎﻳﻲ ﮔﻮﻳﺪ: ﺑﺮگ ﺗﻮﺗﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺸﺘﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﻃﻠﺲ« ﺗﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺷﻮی ار ﺟﻬﺪ ﻛﻨﻲ از ﭘـﻲ آﻧـﻚ )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 4631، 803؛ ﺳﻬﺮوردی، ﻫﻤﺎن، ﺑﺴﺘﺎن اﻟﻘﻠﻮب/ 793( اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻳﻜﻲ از اﺑﻴﺎت ﻗﺼﻴﺪهای در دﻳﻮان ﺳﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﻊ اﺳﺖ: ﻛﺎر درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻬـﺎن دارد و ﺑـﺲ درﮔﻪ ﺧﻠﻖ ﻫﻤﻪ زرق و ﻓﺮﻳﺐ اﺳﺖ و ﻫﻮس )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 4631، 803( ﻛﻪ ﺳﻬﺮوردی آن را در رﺳﺎﻟﻪ ﻳﺰدانﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲآورد )ﺳﻬﺮوردی، 3731، 734( در ذﻳﻞ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از اﺑﻴﺎت ﺳﻨﺎﻳﻲ در ﺣﺪﻳﻘﻪ ﻳﺎ دﻳﻮان، ﻛﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ و اﺳـﺘﻔﺎده ﺳﻬﺮوردی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﻣﻲآﻳﺪ: در رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﺮخ: 14 ﻛﻪاز ﺷﻤﺸﻴﺮوﻳﺤﻴﻲ ﻧﺸﺎنﻧﺪﻫﺪ ﻛﺴﻲ اﺣﻴﺎ ﺑﻪ ﺗﻴﻎ ﻋﺸﻖ ﺷﻮ ﻛﺸﺘﻪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻋﻤﺮ اﺑﺪﻳﺎﺑﻲ )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 4631، 35؛ ﺳﻬﺮوردی، 3731، ﻋﻘﻞ ﺳﺮخ/ 832( ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره22، زﻣﺴﺘﺎن7831 در رﺳﺎﻟﻪ ﻓﻲ ﺣﻘﻴﻘﻪ اﻟﻌﺸﻖ: ﻋﺎﺷ ـﻘﻲ ﺟ ـﺰ رﺳ ـﻴﺪه را ﻧﺒ ـﻮد ـ ـ ـ ـ ﻋــﺸﻖ ﻫــﻴﭻ آﻓﺮﻳــﺪه را ﻧﺒــﻮد )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 2831، 822؛ ﺳﻬﺮوردی، ج3/ 3731، 782( ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ و ﻛﻠﻮخ ﺟـﺎن دارد ﻫﺮﭼــﻪ آﻧﺠﺎﻳﮕــﻪ ﻣﻜــﺎن دارد )ﺳﻬﺮوردی، ﻫﻤﺎن( ﻟﻌﻞ ﮔﺮدد در ﺑﺪﺧﺸﺎنﻳﺎ ﻋﻘﻴﻖ اﻧﺪرﻳﻤﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻳﻚﺳﻨﮓ اﺻﻠﻲ زآﻓﺘـﺎب )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 4631، 584؛ ﺳﻬﺮوردی، 3731، 192( در ﺻﻔﻴﺮ ﺳﻴﻤﺮغ: ﺗﻮ ﭼـﻪ داﻧـﻲ زﺑـﺎن ﻣﺮﻏـﺎن را ﭼﻮن ﻧﺪﻳﺪی ﻫﻤﻲ ﺳـﻠﻴﻤﺎن را )ﺳﻬﺮوردی، 3731، 613( در ﺑﺴﺘﺎن اﻟﻘﻠﻮب: ﭼﻪ ﻛﻨﻢ ﻗـﺪر ﺧـﻮد ﻧﻤـﻲداﻧـﻲ ﺗﻮ ﺑﻪ ﮔـﻮﻫﺮ ورای دو ﺟﻬـﺎﻧﻲ )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 2831، 602؛ ﺳﻬﺮوردی، 3731، 173( ﺑﻤﻴﺮ ای دوﺳﺖ ﭘﻴﺶ از ﻣﺮگ اﮔﺮ ﻣﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ادرﻳﺲ از ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮدن ﺑﻬﺸﺘﻲ ﮔﺸﺖ ﭘﻴﺶ ازﻣﺎ )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 4631، 25؛ ﺳﻬﺮوردی، 3731، 593( ﺑﺮگ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺸﺘﺴﺖ ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ اﻃﻠـﺲ ﺗﻮﻓﺮﺷﺘﻪ ﺷﻮی ار ﺟﻬﺪ ﻛﻨﻲ از ﭘـﻲ آﻧـﻚ )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 4631، 803؛ ﺳﻬﺮوردی، 3731، 793( در ﻳﺰدان ﺷﻨﺎﺧﺖ: ﭼﻮ ﺗﻦ ﺟﺎن را ﻣﺰﻳﻦ ﻛﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ دﻳﻦ ﻛﻪ زﺷﺖ آﻳﺪ درون ﺳﻮ ﺷﺎه ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﺮون ﺳﻮ ﻛﻮﺷﻚ در دﻳﺒﺎ )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 2831، 65؛ ﺳﻬﺮوردی، 3731، 604( ﺑﺮگ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺸﺘﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﻃﻠـﺲ ﺗﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺷﻮی ار ﺟﻬﺪ ﻛﻨﻲ از ﭘﻲ آﻧـﻚ )ﺳﻨﺎﻳﻲ، 4631، 83؛ ﺳﻬﺮوردی، 3731، 734( ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻨﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ از ﺳﻬﺮوردی ﻣﺎﺟﺮای دﻳﺪار ﺑﺎ ﭘﻴﺮ )ﻋﻘﻞ ﻓﻌﺎل( را ﺑﻪ ﺗﺒـﻊ داﺳـﺘﺎﻧﻬﺎی رﻣـﺰی اﺑﻦﺳﻴﻨﺎ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ و رﺳﺎﻟﻪای ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻴﺮاﻟﻌﺒﺎد ﻣﻦ اﻟﻤﺒﺪأ اﻟـﻲ اﻟﻤﻌـﺎد ﻣـﻲآﻓﺮﻳﻨـﺪ."