چکیده:
ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪی اﻧﻮاع ﺑﺮای ﺑـﺴﻴﺎری از ﻣﺒﺎﺣـﺚ ادﺑـﻲ ﻻزم اﺳـﺖ. ﻧﮕـﺎرش ﺗـﺎرﻳﺦ ادﺑـﻲ ﺑـﺎ روﻳﻜﺮدﻫﺎ و روﺷﻬﺎی ﻧﻮﻳﻦ، ﺑﺪون ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن اﻧﻮاع اﺻﻠﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در ﺑﺴﻴﺎری از ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎی ﻧﻘﺪ ادﺑﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺖ دارد. ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ دﻗﻴﻘﺎ در ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد: ﻃﺮاﺣﻲ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮای ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی اﻧﻮاع ادﺑـﻲ ﻓﺎرﺳـﻲ 18 در دورة ﻛﻼﺳﻴﻚ. ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ آﺛﺎر در دو ﺷﺎﺧﺔ ﺷﻌﺮ و ﻧﺜﺮ ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. »ﺷﺎﺧﺔ ﺷﻌﺮ« ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻓﺎرﺳﻲ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺳﻪ ﻧﻮع اﺻﻠﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﻛﺮد: ﺣﻤﺎﺳﻲ، ﻏﻨﺎﻳﻲ و ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ- اﻟﻘﺎﻳﻲ. ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎز ﺗﻌﺮﻳﻒ، و زﻳﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎی ﻫﺮ ﻛﺪام ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺼﺎدﻳﻖﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره 42، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 8831 ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ. »ﺷﺎﺧﺔ ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎی ﻣﻨﺜﻮر« ﻓﺎرﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ آﺛـﺎر ادﺑﻲ، ﺷﺒﻪ ادﺑﻲ و ﻏﻴﺮ ادﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد. آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺖ دارد، ﻧﻮﺷـﺘﺎرﻫﺎی ادﺑـﻲ و ﺷﺒﻪادﺑﻲ اﺳﺖ. در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﺲ از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻨﻬﺎ، ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎی ادﺑـﻲ در ﻗﺎﻟـﺐ دو ﻧﻮع )»رواﻳﺖ ﻣﺪار«و »ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎی ادﺑﻲ ﻏﻴـﺮ رواﻳـﻲ«( ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ. ﺗﻌﺮﻳـﻒ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺼﺪاﻗﻬﺎی ﻫﺮ ﻛـﺪام از اﻳﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻣﺠﻤﻮﻋـﺔ زﻳﺮﺷـﺎﺧﻪﻫـﺎی آﻧﻬـﺎ در دورة ﻛﻼﺳﻴﻚ، ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮی از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ.
خلاصه ماشینی:
"دو ﺗﻔﺎوت دﻳﮕﺮ ﻃﺮح ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪی ارﺳﻄﻮ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ آﻏﺎز ﺧﻮدش را ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ: ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی درام، ﻛﻪ در ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﻤﻮﻧـﻪای ﺑـﺮای آن ﻧـﺪارﻳﻢ، ﻧﻮع »ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ـ اﻟﻘﺎﻳﻲ« ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد و دو دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع، ﻛـﺎﻣﻼ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎی ﺷﻌﺮی در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣـﺎ از اﻧﻮاع اﺻﻠﻲ و زﻳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎی آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روی ﺑﻪ ﻣﺮزﺑﻨﺪﻳﻬﺎی ﺣﻜﻴﻢ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻣﻘﻴﺪ ﻧﻴـﺴﺖ؛ از ﻃﺮح او اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ، اﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻧﻈﺮ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻃﺮﺣﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﺷـﻌﺮ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻓﺎرﺳﻲ اراﺋﻪ ﺷﻮد.
ﻧﻮع ﻏﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻄﺐ »ﻧﺮم« ﮔﺮاﻳﺶ دارد؛ ﻧﻮع ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻄﺐ »ﺗﻴﺰ« و ﻧﻮع ﺗﻌﻠﻴﻤﻲـ اﻟﻘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﻄﺐ »ﻧﺮمـﺗﻴﺰ«: 19 ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎر42، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن8831 ﻧﻤﻮدار وﺿﻌﻴﺖ زﺑﺎن در ﺳﻪ ﻧﻮع 1ـ3ـ2 ﻧﻮع ﻏﻨﺎﻳﻲ و زﻳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎی آن در ﻣﻴﺎن ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﮔﻮﻧﻪﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ اﻧﻮاع اراﺋﻪﺷﺪه اﺳـﺖ، ﺗﻌﺮﻳـﻒ اوﮔﻮﺳـﺖ وﻳﻠﻬﻠـﻢ ﺷﻠﮕﻞ )5481-7671م( ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد ﻛﻪ ﺷﻌﺮ ﻏﻨﺎﻳﻲ را »ﺑﻴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ ﻫﻴﺠﺎن در زﺑﺎن« ﻣﻲداﻧﺪ ) وﻟﻚ، 4731:ج2/ص07(.
ﻓﺎﻳﺪه و وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻃﺮح در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی اﻧـﻮاع، ارﺗﺒـﺎط و ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻧﻮﺷـﺘﺎرﻫﺎی ﻋﻬـﺪ ﭘﻴـﺸﺎاﺳﻼﻣﻲ را ﺑـﺎ دورة اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ: ﻃﺮﺣﻲ ﺑﺮای ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪیاﻧﻮاع ادﺑﻲدر دورهﻛﻼﺳﻴﻚ 101 ﻧﻤﻮدار اﻧﺘﻘﺎل اﻧﻮاع رواﻳﺘﻬﺎی ﻋﻬﺪ ﭘﻴﺸﺎﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ دورة اﺳﻼﻣﻲ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎر42، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن8831 3ـ4ـ2 اﻟﮕﻮی ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدی ﺑﺮای ﻧﺜﺮ دورة ﻛﻼﺳﻴﻚ در دورة اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮونﻣﺘﻨﻲ و درونﻣﺘﻨﻲ ﻣﺘﻌﺪد، دو اﺗﻔﺎق ﻣﻬﻢ، روﻧﺪ ﻧﺜﺮ ﻧﻮﻳﺴﻲ را ﺷﺪﻳﺪا ﻣﺘﺤﻮل ﻛﺮد: ﻧﺨﺴﺖ، ﺗﻐﻴﻴﺮ زﺑﺎن ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻮ و دﻳﮕﺮ، ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﺘﻌﺪد ﺷﺪن ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎی ﻣﻨﺜﻮر در اﺑﻌﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده."