چکیده:
ﺧﺴﺮو و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ، ﺑﻲﺷﻚ، ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎی ﻏﻨﺎﻳﻲ ادب اﻳﺮان و ﺟﻬـﺎن اﺳـﺖ. ﭼﻨﻴﻦ اﺛﺮ ژرﻓﻲ در ﻛﻨﺎر اﻟﺘﺬاذ ﻫﻨﺮی ﺣﺎﺻﻞ از آن، ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آن را دارد ﻛﻪ ﻫﻤـﻮاره ﻣـﻮرد ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ و ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ژرفاﻧﺪﻳـﺸﻲ و ﻏـﻮر در ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﺻﻮری، ﻣﺤﺘﻮای دروﻧﻲ، ﺑﻼﻏﺖ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺑﺎﻓﺖ آن و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻮاﻧﺸﻬﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻧﻬﻔﺘﻪ در آن، ﻣﻮارد ارزﺷﻤﻨﺪی را ﻳﺎﻓﺖ. از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺻﻮرت1 و ﺳـﺎﺧﺖ2 ﺷـﻌﺮ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ در دو ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ و ﻋﻤﻮدی ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻤﺎل ﺷﻌﺮی ﻫـﺮ اﺛـﺮﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﻲ ﺻﻮرت و ﺳﺎﺧﺖ اﺛﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺪا ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ 701 ﻗﺮار داد. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ، ﻣﺤﻮر ﻛﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎری و ﺻﻮری ﻧﻬﻔﺘﻪﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره 42، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 8831 در ﺧﺴﺮو و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﻈـﺎﻣﻲ اﺳـﺖ. ﺑﺨـﺶ اول، ﺗﻼﺷـﻲ اﺳـﺖ در ﺑﺮرﺳـﻲ آن دﺳـﺘﻪ از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻛﻪ در ﻣﺤﻮر ﻋﻤـﻮدی ﺷـﻌﺮ، ﺧـﻮد را ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ. ﺑﺨـﺶ دوم، اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺻﻮری را در ﭼﻬﺎر ﻣﺤﻮر ﺟﺪا ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ. درک اﻳﻦ دو دﺳﺘﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪای و اﻫﻤﻴﺖﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ در آن اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
" در اﻳﻨﺠﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ذﻛﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻨﻴﻦ ﺷﮕﺮدی ﻧﺰد ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺑﻴﺎت زﻳﺮ ﻣﺜﺎل ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ: آﻣﺪن ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ زده ﺷـــــﺎﭘﻮر ﻓﺘـــــﺮاک او دﺳـــــﺖ ﺑﻪ ﮔﻠﮕﻮن روﻧﺪه درﺧـﺖ ﺑـﺮ ﺑـﺴﺖ ﻛﻨﻴــﺰی ﭼﻨـ ـﺪ را ﺑـ ـﺎ ﺧﻮﻳـ ـﺸﺘﻦ ﺑـ ـﺮد ـ ـ ـ ـ ـ وزان ﺧﻮﺑﺎن ﭼﻮ در ره ﭘـﺎی ﺑﻔـﺸﺮد ﺑــﻪ رﻧــﺞ و راﺣــﺘﺶ ﻏﻤﺨــﻮار ﺑﻮدﻧــﺪ ﻛـﻪ در ﻫـﺮ ﺟـﺎی ﺑـﺎ او ﻳـﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ ـ ــــ ـ ﺻﻮرت وﺳﺎﺧﺖ ﺷﻌﺮی ﺧﺴﺮو وﺷﻴﺮﻳﻦﻧﻈﺎﻣﻲ زﺟــ ـﻨﺲ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳــ ـﺎن ﻧﻴــ ـﺰ ﺑــ ـﺴﻴﺎر ــ ـ ـ ﺑــﺴﻲ ﺑﺮداﺷــﺖ از دﻳﺒــﺎ و دﻳﻨــﺎر ـ ـ ـ ـ ﭼــﻮ درﻳــﺎ ﻛــﺮده ﻛــﻮه و دﺷــﺖ را ﭘــﺮ زﮔ ـﺎو و ﮔﻮﺳــﻔﻨﺪ و اﺳ ـﺐ و اﺷــﺘﺮ ـ ـ ﭘــﺲ او ﭼﻬــﺎر ﭘﺎﻳــﺎن ﻣﻴــﻞ در ﻣﻴــﻞ و زاﻧﺠﺎ ﺳﻮی ﻗﺼﺮ آﻣـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻌﺠﻴـﻞ ﺑــﻪ ﺳــﻨﮓ ﺧــﻮﻳﺶ ﺗــﻦ در داد ﮔــﻮﻫﺮ دگ ر ره در ﺻـﻒ ﺷـﺪ ﻟﻮءﻟـﻮء ﺗـﺮ ــ ـ ـ ﺑـــﻪ ﺳﻨﮕـــﺴﺘﺎن ﻏـــﻢ رﻓـــﺖ آﺑﮕﻴﻨـــﻪ ﺑــﻪ ﻫــﻮر ﻫﻨــﺪوان آﻣــﺪ ﺧﺰﻳﻨــﻪ ـ ـ ـ ــ ﭼـ ـﻮ آﺗـ ـﺸﮕﺎه ﻣﻮﺑـ ـﺪ ﺷـ ـﺪ ﻓـ ـﺮوزان ــ ـ ــ از آن درﺧﻮﺷﺎب آن ﺳـﻨﮓ ﺳـﻮزان ﺷـــﺪ آن آﺗـــﺸﻜﺪه ﭼـــﻮن ﻻﻟـــﻪزاری ز روی او ﻛــﻪ ﺑــﺪ ﺧــﺮم ﺑﻬــﺎری ـ ـ ــ ﻫــﻮا ﮔﻔﺘــﻲ ﻛــﻪ ﮔﺮﻣــﻲ دار او ﺑــﻮد ـ ـ ــ ـ ز ﮔﺮﻣ ـﻲ ﻛ ـﺎن ﻫ ـﻮا در ﻛ ـﺎر او ﺑ ـﻮد ـ ـ ـــ ﺑﺪﻳــ ـﺪ اﻣﻴــ ـﺪ را در ﻛــ ـﺎر ﻧﺰدﻳــ ـﻚ ـ ـ ـ ـ ﻣﻠــﻚ داﻧــﺴﺖ ﻛﺎﻣــﺪ ﻳــﺎر ﻧﺰدﻳــﻚ ﻛﻪ ﻣﺮﻳﻢ روز و ﺷﺐ ﻣـﻲداﺷـﺖ ﭘﺎﺳـﺶ زﻣــﺮﻳﻢ ﺑــﻮد در ﺧــﺎﻃﺮ ﻫﺮاﺳــﺶ ﺑـﻪ رﻓـﺘﻦ ﻧﻴـﺰ ﻫـﻢ ﻓﺮﺻـﺖ ﻧﻤـﻲﻳﺎﻓـﺖ ــ ـ ــ ــ ﺑﻪ ﻣﻬﺪ آوردﻧﺶ رﺧﺼﺖ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﻓـﺖ ﺑـ ـﻪ ﺑـ ـﺎدی دل ﻧﻬـ ـﺎد از ﺧـ ـﺎک آن راه ـ ـ ــ ﺑ ـﻪ ﭘﻴﻐ ـﺎﻣﻲ ﻗﻨﺎﻋ ـﺖ ﻛ ـﺮد از آن ﻣ ـﺎه ـ ــ ــ و زان اﻧﺪﻳــﺸﻪ ﻣــﻲﭘﻴﭽﻴــﺪ ﭼــﻮن ﻣــﺎر ﻧﺒ ـﻮدی ﻳــﻚ زﻣــﺎن ﺑ ـﻲﻳــﺎد دﻟــﺪار ـ ـ )ﻫﻤﺎن:ص 18-08( 3-2-1 رواﻳﺘﻤﻨﺪی ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ )دراﻣﺎﺗﻴﻚ( در ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ ﻋﺸﻘﻲ اﻳﺮان ﻫﻤﺔ اﻧﻮاع ادﺑﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﺮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ: ﺷﻌﺮ ﻏﻨـﺎﻳﻲ، ﻣﺪﻳﺤـﻪ، ﭘﻨـﺪ و 511 اﻧﺪرز، ﻫﺠﻮ و وﺻﻒ )ﺑﻮرﮔﻞ، 0731: ص41(."