چکیده:
در ﻧﻈﺮﻳﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﻫﺎﻟﻴﺪی ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎی ﻣﺘﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﻛﻨﺎر ارﺟﺎع ﺷﺨﺼﻲ و اﺷﺎرهای ﺳﻪ ﻧﻮع ارﺟﺎع را در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ؛ زﻳﺮا از ﻧﻈﺮ ﻫﺎﻟﻴﺪی وﻗﺘﻲ دو ﭼﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻫﻢ ارﺟﺎع ﻣﻲدﻫﺪ. ارﺟﺎع ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای، ارﺟﺎع ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ، ﺗﻔﺎوت ﻳﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ارﺟﺎﻋﻲ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻧﻮع ارﺟﺎع ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد: ﻋﺎم وﺧﺎص. ارﺟﺎع ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای ﻋﺎم ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ، ﺷﺒﺎﻫﺖ و ﺗﻔﺎوت ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ ﺗﺸﺒﻴﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺳﻌﻲ ﺷﺪهاﺳﺖ در ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺸﺘﺮک اﻳﻦ 19 ﻣﻘﻮﻟﻪ در ادب ﻓﺎرﺳﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎﻟﻴﺪی اﺷﺎره ﺷﻮد. ﻫﺎﻟﻴﺪی ارﺟﺎع ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای ﺧﺎص را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﺷﻲ و وﺻﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻣﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻋﺎم و اﻣﻜﺎﻧﺎتﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره 52، ﭘﺎﻳﻴﺰ 8831 ﺗﺸﺒﻴﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ، ﻧﻮع ﺗﺸﺒﻴﻬﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻓﺰودهاﻧﺪ. در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎﻟﻴﺪی اﻧﺴﺠﺎم ﻋﻼوه ﺑﺮ ارﺟﺎع ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮی ﻧﻴﺰ دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: 1( ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ و ﺣﺬف 2( اﻧﺴﺠﺎم واژﮔﺎﻧﻲ 3( رﺑﻂ. اﻟﺒﺘﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ زﺑﺎن ادﺑﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺴﺠﺎم دﻫﻨﺪه ﺗﻮازن ﻧﺤﻮی را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ. ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻣﻄﻠﺐ، ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ، ﻳﻌﻨﻲ ارﺟﺎع ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای، ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ.
خلاصه ماشینی:
"اﻣـﺎ در زﺑـﺎن ادﺑﻲ ﻧﻮﻋﻲ از ارﺟﺎع ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای در ﺣﻮزه ﻳﻜـﺴﺎﻧﻲ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ارﺟـﺎﻋﻲ آن ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره52، ﭘﺎﻳﻴﺰ 8831 ﺣﺬف ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻃﺮﻓﻴﻦ ارﺟﺎع ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ ﮔـﺎﻫﻲ در زﺑﺎن ادﺑﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻗﺎﻋﺪهای ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻋﺎم ﻣﻄﺮح ﺷـﺪ ﺑـﻪ وﻳﮋﮔـﻲای ﻛـﻪ ﺳﺒﺐ ادﻋﺎی ﺑﺮاﺑﺮی ﺷﺪهاﺳﺖ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل: ﺣﺎﻓﻆ و ﻧﺎﺻﺮ زﻣـﺎن و زﻣـﻴﻦ ﻋﻤـــﺪه ﻣﻤﻠﻜـــﺖ ﻋﻼءاﻟـــﺪﻳﻦ ﮔﺮ ﮔﺬﺷﺖ از ﻓﻠـﻚ روا دارد ﻧــــﺎم او رﺗﺒــــﺖ ﻋــــﻼ دارد وز ﺑﻠﻨﺪی ﺑـﺮادر ﻓﻠـﻚ اﺳـﺖ در ﺑﺰرﮔــﻲ ﺑﺮاﺑــﺮ ﻣﻠــﻚ اﺳــﺖ )ﻧﻈﺎﻣﻲ، ﻫﻔﺖ ﭘﻴﻜﺮ، ص22 – 32، ب01- 11؛ 6( در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻋﻼءاﻟﺪﻳﻦ در ﺟﻤﻠﻪ اول ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻠﻚ در ﺑﻴﺖ ﺳﻮم ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷـﺪه.
ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل: ﭘﻴﭽﺪ ﺑﻪ ﭼﻨـﺎر ارﺟﻤﻨـﺪی ﻟﺒﻼب ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻴﻦ ﻛـﻪ ﭼﻨـﺪی ﻣﺎﻧﻨﺪ وی ارﺟﻤﻨـﺪ ﮔـﺮدد در ﺻـ ـﺤﺒﺖ او ﺑﻠﻨـ ـﺪ ﮔـ ـﺮدد ـ ـ ـ )اﻳﺮج ﻣﻴﺮزا، ص831، ب 42 - 52( در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل »ﻟﺒﻼب ﺿﻌﻴﻒ« ﺑﻪ »وی«، ﻛﻪ ﺧﻮد ﺿﻤﻴﺮی اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭼﻨـﺎر ارﺟـﺎع ﻣﻲدﻫﺪ، ﺗﺸﻴﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ »ﻟﺒﻼب ﺿﻌﻴﻒ« ﺑﻪ ﭼﻨـﺎر ﺗـﺸﻴﺒﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ راﺑﻄﻪ ارﺟﺎع ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای دارد؛ ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ: ﭼﻮ ﺧﻮن آﻟـﻮده دزدی ﺳـﺮ زﻣﻜﻤـﻦ ﺳﺮ از اﻟﺒﺮز ﺑﺮزد ﻗـﺮص ﺧﻮرﺷـﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﻓﺰون ﮔـﺮددش روﻏـﻦ و ﻳـﺎ ﻫﻤﭽـﻮن ﭼﺮاﻏـﻲ ﻧـﻴﻢ ﻣـﺮده ـــ ـ ـ )ﻣﻨﻮﭼﻬﺮی، ص511، ب51 - 61( در ﺑﻴﺖ اول اﻳﻦ ﻣﺜﺎل »ﺳﺮ زدن ﻗﺮص ﺧﻮرﺷـﻴﺪ از اﻟﺒـﺮز« ﺑـﻪ »ﺳـﺮ ﺑـﺮآوردن دزدی ﺧﻮنآﻟﻮد از ﻣﻜﻤﻦ«ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ اﻳـﻦ دو ﺑـﺎ ﻫـﻢ راﺑﻄـﻪ ارﺟـﺎع ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای دارد؛ اﻣﺎ وﺟﻪﺷﺒﻪ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻋﺎم ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ."