چکیده:
ﭼﻜﻴﺪه »ﻧﻘﺪ اﺳﻄﻮرهای« ﺑﺴﺘﺮی اﻧﺴﺎﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ دارد ﻛﻪ اﺛﺮ ادﺑﻲ ﻳـﺎ ﺑﺮﺧـﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳـﻪﻫـﺎی آن را ﺑـﻪ ژرفﺳﺎﺧﺖ ﻛﻬﻦاﻟﮕﻮﻳﻲ آن ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ. در اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﺑـﺎ روش ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻛﻴﻔـﻲ و ﺑـﺮ اﺳﺎس روﻳﻜﺮد ﻧﻘﺪ اﺳﻄﻮرهای )ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻬﻦ اﻟﮕﻮﻳﻲ( ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ داﺳـﺘﺎن ﻛﻴﺨـﺴﺮو در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ، و ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﺮﺧﺔ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﻄﻮرة او ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳـﻦ روﻳﻜـﺮد ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻮد. از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه، ﻛﻴﺨﺴﺮو، ﺷﺎه- ﻣﻮﺑﺪ ﻓﺮﻫﻤﻨـﺪ ﻛﻴـﺎﻧﻲ، ﻧﻤـﻮداری ﻣﺘﻌـﺎﻟﻲ و آرﻣـﺎﻧﻲ از77 ﻛﻬﻦاﻟﮕﻮی »ﻗﻬﺮﻣﺎن« اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻧﻤـﺎدﻳﻨﮕﻲ ﻋﻨـﺼﺮ آب و اﺳـﻄﻮرة ﺗﻌﻤﻴـﺪ، ﻗـﺪرت ـﺖ در ـﺎر ـﺘﻦ ـﺎم اﺧﺘﻴـ داﺷـ ﺟـ ـﺪن ـﺎران و ـﺒﺰی ـﻪ ﻃﺒﻴﻌـ ﺑـ ﺳـ ـﺖ ـﺸﻲ و ﺑﺎزﮔﺮداﻧـ ﺑـ ﺑﺮﻛـ ﺑﺨـ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲﻛﻨﻨﺪه، ﮔﺬر از آزﻣﻮﻧﻬﺎی ﺗﺸﺮف، ﻧﺒﺮد ﺑﺎ اﻓﺮاﺳﻴﺎب، ﻛﻪ ﺗﻜـﺮاری از ﻧﻤﻮﻧـﺔ ازﻟـﻲﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره 72، ﺑﻬﺎر 9831 روﻳﺎروﻳﻲ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ اﺳﺖ و ﻣﺤﻮ ﺷﺪن ﻧﻤﺎدﻳﻦ او، ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﻔﻬـﻮم ﺑﺎزﮔـﺸﺖ اﺑـﺪی وی و از ﻧﻤﻮدﻫﺎی ﻛﻬﻦاﻟﮕﻮی »ﻣﺮگ و ﺗﻮﻟﺪ دوﺑﺎره« اﺳﺖ، اﺟﺰای ﺳﺎﺧﺘﺎری اﺳـﻄﻮرة او را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ. درﺑﺎرة ژرفﺳﺎﺧﺖ ﻛﻬﻦاﻟﮕﻮﻳﻲ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻴﺨﺴﺮو »اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ« ﺣﻤﺎﺳﺔ اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻳﻚ »روز ﺑﺰرگ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ«، ﻛﻪ از »ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺴﺎن« )ﻛﻴﻮﻣﺮث( آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺗـﺎرﻳﺦ اﺳـﺎﻃﻴﺮی اﻳـﺮان را ﺑـﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘـﻲ ﻧﻈـﺎمﻣﻨـﺪ و ﺗﻜﺮاری از ﭼﺮﺧﺔ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
خلاصه ماشینی:
در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﺳﻴﺎوش ﻛﺸﻮر را ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﻋﻈﻴﻤﻲ )ﻧﻤﺎد ﻣﺮگ و ﻓﺴﺎد و ﻧﻴـﺴﺘﻲ( ﻓﺮا ﻣﻲﮔﻴﺮد: دﮔﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷـﺪ ﺑﺨـﺖ وﺑﺮﮔـﺸﺖ ﺣـﺎل ز ﺑﺎران ﻫﻮا ﺧﺸﻚ ﺷـﺪ ﻫﻔـﺖ ﺳـﺎل ﺑ ـﺮ آﻣ ــﺪ ﺑـ ــﺮﻳﻦ روزﮔــ ــﺎر دراز ـ ـ ــ ﺷﺪ از رﻧـﺞ و ﺳـﺨﺘﻲ ﺟﻬـﺎن ﭘﺮﻧﻴـﺎز )ﻓﺮدوﺳﻲ، 5831: 3/891/9103-02( ﭘﺲ از آن، ﮔﻮدرز ﺧﻮاﺑﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ در آن رؤﻳـﺎ، ﺳـﺮوش ﻛـﻪ ﭘﻴـﻚ اﻳـﺰدی اﺳـﺖ، ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮ اﺑﺮی ﺑﺎرانزا، ﻧﺸﺎن ﻛﻴﺨﺴﺮو را ﺑﻪ او ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ: ﻛـﻪ اﺑــﺮی ﺑـﺮآﻣــﺪ ز اﻳــﺮان ﭘــﺮآب ﭼﻨﺎن دﻳﺪ ﮔﻮدرز ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺧـﻮاب ﺑﻪ ﮔـﻮدرز ﮔﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﮕـﺸـﺎی ﮔـﻮش ﺑﺮ آن اﺑﺮ ﺑﺎران ﺧﺠـﺴﺘﻪ ﺳـــﺮوش 28 وزﻳﻦ ﻧـﺎﻣــﻮر ﺗـــﺮک ﻧـــﺮ اژدﻫـــﺎ ﭼﻮ ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ﻳـﺎﺑﻲ ز ﺗﻨﮕــﻲ رﻫــﺎ ﻛﺠ ــﺎ ﻧ ــﺎم آن ﺷـ ــﺎه ﻛﻴﺨ ـﺴﺮوﺳـﺖ ـ ـ ــ ﺑﻪ ﺗـﻮران ﻳﻜﻲ ﻧـﺎﻣــﺪاری ﻧـﻮﺳــﺖ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره72، ﺑﻬﺎر 9831 )3/891/2203-4( ﻛﻴﻜﺎوس، ﺷﺎه اﻳﺮان، ﮔﻴﻮ، ﭘﺴﺮ ﮔﻮدرز و ﺳﺮدار دﻻور اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺷـﺎﻫﺰادة ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ.
ﭼﺮﺧﺔ ﺗﺸﺮّف، ﻳﻚ داﻳﺮة ﻛﺎﻣﻞ را ﺳﭙﺮی ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺗﺸﺮّف ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺸﮕﺎه ﺗﺤﻠﻴﻞ داﺳﺘﺎن ﻛﻴﺨﺴﺮو در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮاﺳﺎس روش ﻧﻘﺪ اﺳﻄﻮرهای ﻛﻤﺎل ﺑﻪ اﺻﻞ ﺧﻮد ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ: ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد.
در ﺗﺄوﻳﻞ اﻳﻦ داﺳـﺘﺎن از دﻳـﺪﮔﺎه ﻧﻘـﺪ اﺳـﻄﻮرهای ﻣـﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞ داﺳﺘﺎن ﻛﻴﺨﺴﺮو در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮاﺳﺎس روش ﻧﻘﺪ اﺳﻄﻮرهای ﻛﻴﺨﺴﺮو اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳـﺎن ﻳـﻚ دورة ﻧﻤـﺎدﻳﻦ از ﺗﻘـﻮﻳﻢ ﻛﻴﻬـﺎﻧﻲ، ﺗـﺎرﻳﺦ اﺳﺎﻃﻴﺮی اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳـﺎﻃﻴﺮی ﺟﻬـﺎن ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻣﻲزﻧﺪ.
ﻛﻬﻦاﻟﮕـﻮی ﺷﺎه- ﭘﺮﻳﺴﺘﺎر، ﺑﻨﻤﺎﻳﻪای ﻣﺸﺘﺮک در اﺳﺎﻃﻴﺮ و ادﻳﺎن ﺟﻬﺎن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻤﻮدﻫـﺎی آن از اﺳـﺎﻃﻴﺮ ﻛﻬـﻦ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره72، ﺑﻬﺎر 9831 ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و آﺳﻴﺎی ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺎ اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻲ و ادﻳﺎن اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ )ﺷﺎه- ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﭼﻮن ﺳـﻠﻴﻤﺎن و ﻳﻮﺳﻒ(ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ)درﺑﺎرة وﻳﮋﮔﻴﻬﺎی اﻳﻦ اﻟﮕﻮی ﻛﻬﻦ؛ رک: دﻧﻲ) (Daniو...
Jung, Carl Gustav, Richard Francis Carrington Hull, Four Archetypes: Mother, Rebirth, Spirit, Trickster, Edition: 3, Routledge, 2003.