چکیده:
دورهﻫﺎی ﮔﺬار در ﺗﺮﺳﻴﻢ دﻗﻴﻖ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻠﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻧﻮاع ادﺑﻲ و ذوق ادﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر دارد. در ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت داﺳﺘﺎﻧﻲ اﻳﺮاﻧﻲ، ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دورهﻫﺎی ﻣﻬﻢ ﮔﺬر، دوران ﮔﺬار از ﻗﺼﺔ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﻨﺘﻲ )رﻣﺎﻧﺲ( ﺑﻪ رﻣﺎن اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﺿﻤﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ رﻣﺎنﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻞ ﺗﻜﻮﻳﻦ اﻳﻦ آﺛﺎر ﻣﺮﺣﻠﺔ ﮔﺬار ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ درﺑﺎر ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮد، ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﺟﻬﺎﺗﻲ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻛﻨﺪی اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ را ﺑﻪوﺟﻮد آورد، ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮی ادﺑﻴﺎت داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻮی 151ﻋﺼﺮ رﻣﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان درﺑﺎر ﻧﺎﺻﺮی را ﻣﺤﻤﻞ ﮔﺬر از ﻗﺼﺔ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره 72، ﺑﻬﺎر 9831
خلاصه ماشینی:
در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﺿﻤﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ رﻣﺎنﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻞ ﺗﻜﻮﻳﻦ اﻳﻦ آﺛﺎر ﻣﺮﺣﻠﺔ ﮔﺬار ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ درﺑﺎر ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮد، ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﺟﻬﺎﺗﻲ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻛﻨﺪی اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ را ﺑﻪوﺟﻮد آورد، ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮی ادﺑﻴﺎت داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻮی 151ﻋﺼﺮ رﻣﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان درﺑﺎر ﻧﺎﺻﺮی را ﻣﺤﻤﻞ ﮔﺬر از ﻗﺼﺔ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره 72، ﺑﻬﺎر 9831 رﻣﺎن داﻧﺴﺖ.
ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻃﺮح ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ درﺑﺎرة ﭘﺎﻳﺎن دورة ﻗﺼﺔ ﺳﻨﺘﻲ ﻳﺎ رﻣﺎﻧﺲ و آﻏﺎز ﻋﺼﺮ رﻣﺎن اﺳﺖ و از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه در ﺣﻮزة ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد.
ﻛﺮﻳﺴﺘﻒ ﺑﺎﻻﻳﻲ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ رﻣﺎن ﻓﺎرﺳﻲ )ﭼﺎپ اول ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻓﺎرﺳﻲ 7731(، ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻨﺖ و واﻣﮕﻴﺮی از ادﺑﻴﺎت اروﭘﺎﻳﻲ را در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺛﺎر داﺳﺘﺎﻧﻲ اواﺧﺮ ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در آﺛﺎری ﭼﻮن ﻛﺘﺎب اﺣﻤﺪ، اﻣﻴﺮارﺳﻼن، ﻣﺴﺎﻟﻚاﻟﻤﺤﺴﻨﻴﻦ، ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺣﺎﺟﻲﺑﺎﺑﺎ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ و ﭼﻨﺪ اﺛﺮ دﻳﮕﺮ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮده اﺳﺖ.
ﺑﺎﻻﻳﻲ در ﻣﻘﺪﻣﺔ اﻳﻦ اﺛﺮ از »ﺗﺪاﺧﻞ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ«ﻳﻲ ﭼﻮن ﺳﻴﺎﺳﺖ، ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎر72،ﺑﻬﺎر 9831 ادﺑﻴﺎت در ﻓﻀﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اواﺧﺮ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر )ﺑﺎﻻﻳﻲ، 7731: ص92( ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ »ﺑﺤﺮان ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روﺷﻨﻔﻜﺮی« دﻟﻴﻞ ﻇﻬﻮر رﻣﺎن و ﮔﺬر از ﻗﺼﺔ ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ.
Kettle, Arnold; «Realism and romance»; in: The Realist Novel, edited by Dennis Walder, Taylor & Francis e-Library: London, 2005; pp.
Watt, Ian; "Realism and the novel form"; in: The Realist Novel, edited by Dennis Walder, Taylor & Francis e-Library: London, 2005; pp.