چکیده:
»ﻧﻔﺜﻪاﻟﻤﺼﺪور« را »ﺷﻬﺎباﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺮﻧﺪزی ﻧﺴﻮی« ﭘﺲ از ﺗﺎزش ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻪ اﻳﺮان و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن »ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮارزم ﺷﺎه« ﺑﺎ ﻧﺜﺮی ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ و در آن ﺑﻪ ﺷﺮح دردﻫﺎ 98 و درﺑﻪدرﻳﻬﺎی ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮدازد. اﻳﻦ ﻛﺘﺎب دارای ﺳﺒﻜﻲ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ: ﺳﺎده، ﻓﻨﻲ و ﻣﺼﻨﻮع و ﺳﺮﺷﺎر از آراﻳﻪﻫﺎی درﻫﻢﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل5، ﺷﻤﺎره 91، ﺑﻬﺎر 7831 ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﭼﻨﺪ ﻻﻳﻪ ﺷﻌﺮی اﺳﺖ. آراﻳﻪﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎی آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺷﻌﺮ را در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ـ ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﺎرﺑﺮد و ﺑﺴﺎﻣﺪ ـ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد: اﻟﻒ: ﺑﺪﻳﻊ ﻟﻔﻈﻲ: واجآراﻳﻲ، ﺟﻨﺎس، ﺳﺠﻊ، ﻣﻮازﻧﻪ ب: ﺑﺪﻳﻊ ﻣﻌﻨﻮی: اﻳﻬﺎم، ﺗﻨﺎﺳﺐ )ﻣﺮاﻋﺎت اﻟﻨﻈﻴﺮ( اﺳﺘﺨﺪام، ﺗﻀﺎد، ﭘﺎرادوﻛﺲ، ﺗﻠﻤﻴﺢ، ارﺳﺎلاﻟﻤﺜﻞ پ: ﺑﻴﺎن: ﻣﺠﺎز، ﺗﺸﺒﻴﻪ، اﺳﺘﻌﺎره، ﻛﻨﺎﻳﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﺑﺮای ﻫﺮ ﻳﻚ از آراﻳﻪﻫﺎ، ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻫﺮ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
"از اﻳﻦ رو آن را ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل5، ﺷﻤﺎره91، ﺑﻬﺎر 7831 ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻣﺴﺠﻊ و ﻧﺜﺮﻫﺎی ﻓﻨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد؛ زﻳﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد آراﻳﻪﻫﺎی ادﺑﻲ و ﺗﻮﺻﻴﻔﻬﺎی ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ در ﻧﺜﺮ ﻓﻨﻲ، اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﻲ، آن ﻫﻢ ﺑﺪﻳﻦ ژرﻓﻲ در آﻧﻬﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﺮای ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ از ﻧﺜﺮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻴﻢ، ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل5، ﺷﻤﺎره91، ﺑﻬﺎر 7831 ﻧﺜﺮی ادﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه آن از ﻣﺮز زﺑﺎن ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻮﺷﺘﺎری ﺧﺎرج ﺷﺪه و در آن اﺑﺰار و آراﻳﻪﻫﺎی آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺷﻌﺮ و ﻧﻈﻢ )ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از وزن ﻋﺮوﺿﻲ و ﻗﺎﻓﻴﻪ( را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل5، ﺷﻤﺎره91، ﺑﻬﺎر 7831 ﻳﻚ دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ7 و در واﻗﻊ دارای ﺳﻪﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎرش اﺳﺖ: اﻟﻒ ـ ﺳﺒﻚ ﺳﺎده ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ، ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ درد و ﻧﺎاﻣﻴﺪی و اﺣﺴﺎس ﻏﺮﺑﺖ ﺑﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﭼﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻨﺸﻲ ﺧﻮارزم ﺷﺎه ﺑﻮدن و ﭘﺴﻨﺪ روزﮔﺎر را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻋﻨﺎن ﻗﻠﻢ را رﻫﺎ ﻣﻲﺳﺎزد، اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ.
ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﺗﺼﺎوﻳﺮ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﺒﺎرت ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ و اﻳﻦ ﻣﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺮوار: رؤوس ]= ﺳﺮان[ را رؤوس ]= ﺳﺮﻫﺎ[ در ﭘﺎﻳﻜﻮب اﻓﺘﺎده، ﻋﻈﺎم ]= ﺑﺰرﮔﺎن[ را ﻋﻈﺎم ]= اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ[ ﻟﮕﺪﻛﻮب ﺷﺪه، ﻳﻤﺎﻧﻲ ]= ﺷﻤﺸﻴﺮ[ در ﻗـﺮاب )= ﻧﻴـﺎم( رﻗـﺎب، ]= ﮔﺮدﻧﻬـﺎ[ ﺟﺎﻳﮕﻴﺮ آﻣﺪه؛ ﺧﻨﺎﺟﺮ ]= ﺧﻨﺠﺮﻫﺎ[ ﺑﺎ ﺣﻨﺎﺟﺮ ]= ﺣﻨﺠﺮهﻫﺎ[ اﻟﻒ ﮔﺮﻓﺘﻪ؛ ﺳﻼﻣﺖ از ﻣﻴـﺎن اﻣﺖ ﭼﻮن زه ﻛﻤﺎن ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﻴﻦ ﺷﺪه، اﻣﻦ و اﻣﺎن ﭼﻮن ﺗﻴﺮ از دﺳﺖ اﻫـﻞ زﻣـﺎن ﺑﻴـﺮون رﻓﺘﻪ« )ص 2(.
79 ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ در »ﻧﻔﺜﻪاﻟﻤﺼﺪور«، ﮔﺎه واژﮔﺎن ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای واجآراﻳﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی ﺑﺪﻳﻊ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه و ﻃﺒﻌﺎ ﻧﺎﻣﻲ ﻫﻢ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ وﺿﻊ ﻧﮕﺮدﻳﺪه ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل5، ﺷﻤﺎره91، ﺑﻬﺎر 7831 اﺳﺖ )ﺑﺮﺧﻼف ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺟﻨﺎس ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﻛﺮدهاﻧﺪ."