خلاصه ماشینی:
یکی از انواع معروف سفالینههای قرون اولیه اسلامی -بهویژه قرن سوم تا پنجم هجری-سفالینهی کتیبهدار است که در تزئینات دارای سادگی و محدودیت است و از حیث نوع نگارش و مضامین به کار رفته در آنها پراهمیتاند (تصویر 1).
سؤالات اساسی ما در این حیطه عبارتاند از: -هنرمندان برای دستیابی به زیبایی در تزیین این ظروف چه شیوههایی را به کار بستهاند؟ -از عنصر خط و خوشنویسی در این سفالینهها چگونه بهرهگیری میشد؟ -مضامین سفالینههای مذکور چه ویژگیهایی داشته است؟ سفالینههای دوران اسلامی سفال لعابدار که ابتدا در دورهی اشکانی شناخته شد در قرون اولیهی اسلامی با تنوع قابل ملاحظهای تولید و تکثیر شد.
)گذشته از موارد فوق باید اذعان داشت سفالینههای کتیبهدار بهخصوص در قرون سوم و چهارم هجری از جهت فاقد تزیین بودن بخش قابل توجهی از سطح ظروف در تمام دورانهای هنر ایران منحصر به فرد است.
بسیار طبیعی است که تأثیر این سیاست علمی-فرهنگی بعد از سه قرن در بسیاری از صنایع و هنرهای مسلمین متجلی شود،لذا غیر از سفالهای گبری که نقشهای آنها برگرفته از هنر ایران باستان بود نوع جدیدی از سفالینهها-همان ظروف دارای کتیبه-رواج پیدا کرد.
در این سفالها مکان نگارش خطوط کوفی بر بدنهی داخلی و کف ظروف،و در مواردی روی لبهی خارجی سفال است حال آنکه در سفالینههای مربوط به دوران باستان نقوش و خطوط بیشتر بر بدنهی خارجی ظروف اجرا میشود(تصویر 9).
عبد الله قوچانی در کتاب کتیبههای سفال نیشابور ضمن ارائهی تصاویر معتقد است که برای ایجاد کتیبه در گروهی از این سفالینهها از وسیلهای مانند شابلون استفاده شده است (تصویر 13).