چکیده:
سلسله مراتب طراحی اقلیمی در یک منطقه نقش زیادی در شرایط آسایش محیطی دارد. این موضوع در مناطقی با اقلیم خاص از اهمیت بیشتری برخوردار است. در میان عوامل اقلیمی، جریان باد نقش بسیار مهمی در شکل دهی به فرم شهر دارد. جهت گیری خیابان، ارتفاع و تراکم ساختمان ها، پراکنش ساختمان های مرتفع و ... از جمله عناصر طرح شهری است که بر الگوی جریان باد در فضاهای شهری اثر می گذارند. اگرچه موضوع تاثیر متقابل طراحی شهری و جریان باد شهری از دهه 50 قرن بیستم مورد توجه ویژه متخصصین قرار گرفته، در ایران با وجود تجربه های غنی در شهرهای تاریخی، این موضوع به خوبی مورد کاوش قرار نگرفته است. شهر بوشهر در کرانه شمالی خلیج فارس یکی از شهرهای اقلیم گرم و مرطوب است که کلیت بافت و فضاهای شهری آن متناسب با شرایط اقلیمی شکل گرفته است به گونه ای که خلاقیت های منحصر به فردی در طراحی اقلیمی، از بافت تا بنای معماری را می توان در آن مشاهده کرد که سیمای شهری متمایز و هویت بخش بوشهر قدیم را ایجاد کرده است. این مقاله با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر اصول موضوعه طراحی اقلیمی و با تکیه بر گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی به دنبال آشکار کردن خلاقیت های طراحی اقلیمی متناسب با جریان باد در بافت قدیم بوشهر است. مجموع تحلیل ها و بررسی ها حکایت از آن دارد که فضاهای شهری بوشهر در سلسله مراتبی از طراحی اقلیمی متناسب با جریان بادهای محلی شکل گرفته است. طراحی اقلیمی متناسب با جریان باد در بافت قدیم بوشهر، در ویژگی هایی همچون مکان یابی و تنظیم طبقات ارتفاعی بافت، شکل میادین و معابر شهری، جهت-گیری معابر و مقطع عرضی معابر در جهت کوران بیشتر، شکل فضای معماری و جزئیاتی همچون شناشیر، طارمه، بون و ... تبلور پیدا می کند.
خلاصه ماشینی:
با وجود تأثیرمهم باد در شکل و کیفیت فضاهای شهری و بافت مسکونی و همچنین گنجینه غنی طراحی همساز با اقلیم در شهرهای تاریخی ایران در اقلیم گرم و مرطوب، مطالعات مدونی در این زمینه صورت نگرفته و خلاقیتهای شهر ایرانی در این حوزه در یک تحلیل دقیق علمی به وضوح آشکار نشده است.
لذا فراتر از یک نگاه توصیفی عام، بازشناسی جریان باد در بافت قدیم بوشهر بر مبنای مطالعات علمی صورت گرفته در این حوزه، میتواند ابعاد خلاقیت طراحی متناسب با باد و زمینه کاربرد آن در تجارب بعدی را فراهم آورد.
مهمترين عناصر طراحي شهري كه ميتواند سبب تغيير شرايط وزش باد شوند عبارت است از : تراكم كلي در محدوده شهر اندازه و ارتفاع ساختمانها و وجود ساختمانهاي بلندمرتبه جهتگيري خيابانها دسترسي، توزيع فضايي و جزئيات طراحي در فضاهاي باز شهري و فضاي سبز.
"مدل ديگري كه توسط دانپورت18 )1960( ارائه شده به صورت سادهتر اين مسأله را مورد بررسي قرار ميدهد : Vz / Vg = (Z / Zg)p سرعت باد در ارتفاع Vz : سرعت باد منطقهايVg : ارتفاعي كه سرعت باد در آنجا محاسبه ميشود Z : ارتفاعي كه سرعت باد منطقهاي براي اولين بار مشاهده ميشودZg : به تصویر صفحه مراجعه شود يك توان تجربي كه بستگي به ميزان ناهمواري سطح، پايداري وتغيير دما داردP : ميزانهاي متفاوت pدرZg هاي مختلف درجداولي توسط محققين مختلف ارائه شده است" [2005:117 Emmanuel,].
اين فرم ويژه بافت قديم بوشهر در دريا سبب شکلگيري و جهتگيري معابر اصلي رو به دريا جهت فراهم آوردن نفوذ جريان باد به درون بافت شده است.
6. بون و پيشبون فرم خط آسمان در فضاهای شهری نیز متناسب با استفاده از جریان باد دارای هویت خاص خود در بافت قدیم بوشهر است.