چکیده:
گورستان در اکثر شهرهای امروز ایران، به فضاهایی باز در مقیاس های کلان و خارج از شهرها تبدیل شده است؛ همپای این امر، گورستان های تاریخی درون شهرها نیز به گونه ای متروک به حال خود رها شده است و اثری از پویایی فضای شهری در آنها دیده نمی شود. این در حالی است که به نظر می رسد فضای شهری با عملکرد گورستان، پتانسیل های فراوانی را از جنبه های فرهنگی و اجتماعی دارا است. از آنجایی که توسعه پایدار شهری از دهه 80 قرن بیستم در بسیاری از شهرهای جهان مطرح شده است و به تبع آن در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و در اهداف برنامه آتی مطرح است، لذا مسئله روند متروک و فرسوده شدن گورستان های درون شهری در شهرهای ایران، و همچنین تک و کلان گورستانی شدن در آنها، به عنوان یکی از موانع دست یابی به توسعه پایدار شهری، امری قابل توجه و تامل برانگیز به نظر می رسد. روش مورد استفاده در این مقاله، راهبرد تحقیق کیفی با رویکرد نظریه های زمینه ای است. در زمینه مطالعات تحقیق پیش رو، بررسی نقش گورستان در شهر، به عنوان یک فضای شهری، در جوانب گوناگون فرهنگی و اجتماعی، هریک به نوبه خود می تواند یاری بخش حل این مسئله باشد. در راستای دست یابی به توسعه پایدار، دستور کار 21 به عنوان مبنایی برای دست یابی به این توسعه به سه جنبه اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی پرداخته است و توجهی به امر فرهنگ و تنوع فرهنگی در آن دیده نمی شود. لیکن رویکرد این مقاله ابتدا بر لزوم توجه به جنبه فرهنگی در توسعه پایدار است و در این راستا به بیانیه یونسکو در رابطه با تنوع فرهنگی می پردازد. سپس با علم بر نقش فرهنگی و اجتماعی گورستان ها در شهر در کنار آگاهی از جوانب اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی توسعه پایدار، به بیان راهکارهایی برای ارتقای نقش گورستان ها در شهرهای ایران، به سوی دست یابی به توسعه پایدار پرداخته شده است به طور کلی پیشنهادی مبنی بر ترکیبی از چهار برنامه ذیل مطرح می شود : 1.بازیابی، احیا و ارتقای کیفی گورستان های تاریخی موجود 2.گسترش این گورستان ها بنا به موقعیت و کاربری ها در بافت اطراف 3.مکان یابی مزار های جدید در موقعیت های مکانی و فضایی مناسب داخل شهر در قالب کاربری های متناسب با آنها؛ نظیر کاربری های فرهنگی و به خاک سپردن بزرگان در زمینه های همخوان با آن در جوار این فضا 4.بهره گیری از گورستان ها به منزله فضای سبز شهری. به نظر می رسد در اجرای هریک از این چهار برنامه پیشنهادی، که در بدنه اصلی مقاله به توضیح و تفصیل آن پرداخته خواهد شد، توجه به جوانب گوناگون فضای گورستان ضروری است و بدین وسیله در عین سنجش و بهینه عمل نمودن در شرایط ویژه هریک از آنها، می توان در جهت تقویت و بهبود عملکرد گورستان ها در دست یابی به توسعه شهری پایدار در کلان شهرهای ایران گام برداشت.
خلاصه ماشینی:
2. جایگاه فرهنگی برای فردی که به آرامستان قدم میگذارد، میتوان گفت که نگرش در نشانهها و نمادهاي اين فضا نيز همچون سنگ قبور (هنر فرسک و مجسمهسازي)، سرودهاي كه بر آن نقش بسته (ادبيات) و از مرگ و زندگي ميگويد (جهانبيني) و مقبرهها و كليت فضاي گورستان (معماري)، هریک به عنوان نشانههايي از فرهنگ و تاريخ زمان خود قابل تأمل است.
مطالعة این دو منبع اساسی توسعة پایدار، در کنار مد نظر داشتن جایگاه گورستان در شهر که پیش از این به بیان آن پرداخته شد، رهنمون بیان راهکارهایی برای تقویت نقش گورستانها در توسعة پایدار شهری شد؛ اين پيشنهادها، در تركيبي از چهار برنامه مطرح میشود : بازيابي، احيا و ارتقاي كيفي گورستانهاي تاريخي موجود، گسترش اين گورستانها بنا به موقعيت و كاربريها در بافت اطراف، ايجاد گورستانهاي جديد در داخل شهر در موقعيتهاي مكاني و فضايي مناسب و در نهایت بهرهگیری از گورستانها به منزلة فضای سبز شهری.
ايجاد گورستانهاي جديد در داخل شهر و موقعيتهاي مكاني و فضايي مناسب در بررسی فضاي گورستانهای کلان برونشهری، به عنوان امری رایج در شهرهای امروز ایران، ميتوان گفت که از جهت دسترسي شهري در كلانشهرها به علت دارا بودن جمعيت بالا و به تناسب آن حجم فراوان مرگ و مير، تقاضاي نسبتاً زيادي براي کاربریهای مرتبط با این فضا وجود دارد، از جمله غسالخانه، تشييع، مراسم يادبود و تدفين به نظر ميرسد تجمع مزارها در يك مكانِ كلان (همانند آنچه در بهشت زهراي تهران رخ داده است) ميتواند مشكلات ترافيكي نسبتاً زيادي را به همراه بياورد.