چکیده:
رویکردهای مختلفی در خصوص مفاهیم سیما و منظر شهری وجود دارد. این رویکردها ماهیت مفهوم منظر را گاه تا حد زیباسازی تنزیل داده و گاه آن را معادل هرگونه ارتباط و تعامل انسان و محیط و عامل هویت بخشی به آ نها دانسته اند. تبعات مختلفی در نتیجه هر تعریف از منظر شهری برای برنامه ریزی و مدیریت آن به وجود می آید. نکته حائز اهمیت آن است که در یک گونه بندی عمومی، چگونه می توان طرح های توسعه شهری را بر مبنای رویکرد آنها نسبت به موضوع برنامه ریزی و مدیریت منظر شهری دسته بندی نمود. بدین منظور، این مقاله تجارب جهانی و اسناد توسعه شهری تهران را مورد بررسی قرار می دهد. در چارچوب تجارب جهانی و به عنوان نمونه های مطالعاتی، طرح راهبردی جده (به عنوان نمونه ای از کشورهای در حال توسعه با شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مشابه ایران) و طرح لندن (به عنوان نمونه ای از کشورهای توسعه یافته و پیشرو در حوزه برنامه ریزی و مدیریت شهری در جهان) بررسی می شود، سپس به روند طرح های جامع تهران (در سه طرح جامع تهیه شده توسط فرمانفرمائیان، آتک و بوم سازگان) می پردازد. روش بررسی، روش تحلیل محتواست که بیشتر برای بازخوانی متون مورد استفاده قرار می گیرد. بر این اساس، یافته های این پژوهش نشان می دهد که روند تکمیل اسناد توسعه شهری تهران در گذر زمان در جهت ارتقای جایگاه مفهوم منظر شهری بوده است، این موضوع همچنین در تجارب کشورهای توسعه یافته به چشم می خورد. در کشورهای در حال توسعه نیز، تغییرات اسناد توسعه شهری به سمت ایجاد نگاه هویت گرایانه به مفهوم منظر بوده است. با این وجود در تجارب موجود در طرح های توسعه شهری تهران، تاکنون راه حل های عملیاتی موثری در جهت پیاده سازی آرمان های تصویر شده در این اسناد طراحی و تدوین نشده است. اگرچه تجاربی مانند سند مکمل طرح لندن با نام «چارچوب مدیریت دید لندن» می تواند راه کارهای عملیاتی مناسبی را برای تحقق اهداف و راهبردهای طرح های جدید توسعه شهری تهران در حوزه منظر شهری پیش روی کارشناسان و مدیران شهری تهران قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
مفهوم منظر برای منظر تعاریف مختلف و متفاوتی ارایه شده است [به عنوان مثال لنگ، 1386؛ تیلور، 1385؛ محمودی، 1385؛ منصوری، 1382؛ فرجامی، 1385؛ گلکار، 1385؛ برک، 1387] منظر شهری در مقیاس کلان هنگامی مطرح میشود که ناظر بهواسطه حضور در مکانی خاص، کل شهر و یا بخش وسیعی از آن را مشاهده میکند.
اجزای راهبردی سند طرح : در این بخش از سند، در 4 موضوع از موضوعات 13 گانه طرح، موضوع منظر شهری مورد توجه قرار گرفته است : قلمرو شهری و الگوی اسکان : در توضیح پروژههای این بخش، محل فرودگاه قدیمی شهر جده به عنوان یکی از مهمترین پتانسیلهای توسعه شهری جده معرفی گردیده است.
بر این اساس، در طرح جامع اول شهر تهران، مفهوم منظر شهری عمدتاً تحت عنوان سیمای شهر مورد توجه قرار گرفته و بیشتر معطوف عناصر شاخص کالبدی بوده است.
جایگاه منظر در طرح جامع جدید تهران در بخشهای مختلفی از سند طرح جامع جدید تهران به موضوع منظر شهری پرداخته شده که در ادامه به نمونههایی از آن اشاره میشود : یکی از اهداف 9 گانه سند طرح جامع شهر تهران (هدف (8-2)) عبارت است از : ساماندهی سیما و منظر شهری با تأکید بر هویت معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی)؛ [نهاد مطالعات و تهیه طرحهای توسعه شهری تهران، 1386: 2].
در این 7 طرح موضوعاتی نظیر چارچوب طراحی شهری، محورها، راستهها، فضاها، میادین و مبادی بهعنوان عناصر منظر شهری مورد توجه قرار گرفته است [نهاد مطالعات و تهیه طرحهای توسعه شهری تهران، 1386: 47].