چکیده:
در انتهای سده 13 ه.ق و طی دهه اول سده 14 ه.ق شکل و نقشه باغهای تهران تغییر کرد و نوعی باغ با نام پارک ایجاد شد. بررسی باغها در یک دهه پیش از این رویداد نشان میدهد شکل باغها کماکان با باغهای اصیل قاجاری تهران همخوانی داشته و در عین حال برخی تغییرات در باغبانی و آرایش گیاهان آغاز شده است. تغییرات وسیعی که به تغییر شکل باغها انجامید در باغشاه و پس از آن در پارکهای امینالدوله، ظلالسلطان و امینالسلطان که غالبا طی دهه 1300 ه.ق ساخته شدند قابل مشاهده است. این باغها اجزای جدیدی مانند دریاچه و عناصر تزئینی مانند مجسمه داشتند و نحوه کاشت و آرایش گیاهان به ویژه گلها در آنها به کلی تغییر کرده بود. در عین حال نمیتوان در دورههای پیشین و قبل از دهه 1280 ه.ق ریشههای این دگرگونی را جستجو کرد. این باغهای نو، با روابط جدیدی قابل مقایسهاند که پیش از دهه 1300 ه.ق چندان معمول نبود. میل و علاقه به پرورش گیاهان و به ویژه گلکاریهایی که اخیرا شکل گرفته بود میتوانست نوعی منظرسازی را تعریف کند که با منظر درون باغهای رسمی تفاوت داشت. این منظرسازیها بیش از هرچیز نتیجه باغبانی جدید و زیبایی ترکیبهای تصویری ایجادشده توسط گیاهان بودند.
خلاصه ماشینی:
"نقشۀ این پارکها شکل جدیدی از باغسازی را نمایش میدهد و در عین حال تصویرها و زوایای ثبتشده نشان میدهد گیاهان براساس یک آرایش جدید، از تعریف یک ساختار فضایی معمولا خطی به نقشآفرینی برای ایجاد یک منظره و یا تصویر زیبا تبدیل شدهاند و یا همانند عنصری تزئینی مانند مجسمه مورد استفاده قرار گرفتهاند.
این پارک متقدم با ساختار دوگانۀ خود میتواند هم باغسازی ساختارگرای باغهای کلاسیک تهران و هم ترکیبهای آزادی را نشان دهد که هدف آن، دیدن تصویرهای زیبا از ترکیب عناصر گیاهی و مصنوع بوده است.
گیاهان و به خصوص گلها همانند شرح نوری، صرفا عناصری در حاشیۀ فضاها و برای افزایش کیفیت فضاهای یادشده نبودند بلکه این خود گلها بودند که آرایش میشدند تا همچون مجسمهها دیده شوند (تصویر 5).
جمعبندی سیر ایجاد ترکیبهای جدید حاصل از آرایش گیاهان، علاقۀ به آنها و همچنین نوع استفادۀ از آنها که مختص طبقۀ متجدد بود روشن میکند که الگوبرداری از باغهای اروپایی بیش از هر تأثیر دیگر براساس خصوصیات زیباشناختی جدیدی شکل میگرفت که در میان طبقۀ اعیان رایج شده بود.
Pic2: The European gardener, 1870, by MahmudkhanMalek al-Shoʿara, Source: Archive of Golestan palace.
Pic4: The plan of Amin al-Dolehpark (left) and Zel al-Soltan park (right) in the map of Tehran in 1892, prepared by Abd al-Ghaffar.
بخش انگلیسی Europeanization in Persian Garden Transformations of Tehran Gardens in decades of 1300 AH Hamidreza Jayhani, Ph. D Candidate of Architectural Conservation, Art University of Isfahan, Iran."