چکیده:
یکی از رویکردهایی که در مورد نقش امام علی× در انتشار علم و سنت نبوی میتوان درنظر گرفت این است که اساسا رشد علمی در بلاد اسلامی در سده اول چگونه صورت گرفت و انتقال علم به این بلاد و امصار با چه فرایند و مکانیسمی تحقق یافته است؟ چه کسانی در این انتقال علوم مؤثر بودهاند و ایشان در علم خود با علی× چه ارتباطی داشتهاند؟ ادعا این است که سوق دادن مسلمانان به سمت توجه جدی به علم و دانش (نه فقط علم دین) و شکلگیری این روند در جامعه تازه تشکیلیافته اسلامی در این دوره در بلاد به علی× منسوب است. برای اثبات این موضوع علاوه بر اقدامات مستقیم آن حضرت در کوفه و یمن، به نقش برخی شاگردان مستقیم ایشان مانند مانند ابنعباس و ابنمسعود و حسن بصری در مناطقی مانند مکه و بصره و کوفه توجه و روشن شده که پایهگذاری دانش در این سرزمینها در سده اول بهواسطه فعالیت علمی ایشان بوده است
خلاصه ماشینی:
"نکتهای که در این تحقیق باید مورد توجه قرار گیرد اینکه، بعد از شهادت علی× تا پایان قرن اول قدرت و حکومت در اختیار بنیامیه و بنیمروان بود و شرایط اجتماعی نسبت به علی× با تقیه شدید همراه بود و اساسا معلمان و قاریان سخن خود را به وی نسبت نمیدادند تا بتوانند سخن بگویند؛ چنانکه عالم بصره، حسن بصری به این وضعیت تصریح کرده است.
3 در گزارش دیگری در مقابل پرسش در مورد علی× گفت که آیا از ربانی این امت میپرسید؟ 4 نقل شده که برخی در حضور او علی× را سب و شتم کردند و او در مقابل گفته بود کسی را دشنام میدهند که برادر رسول خدا| بوده است.
اساسا در دوره خلافت حضرت گروههای زیادی از اهل یمن به کوفه هجرت کردند و در تقویت امر علی× کوشش فراوانی نمودند؛ بهطوری که در جنگ صفین معاویه از آنها و تصلبشان در مورد علی× بهشدت خشمگین شده بود و بعد از تسلط بر کلینی، الکافی، ج 5، ص 8 و 36؛ همچنین ر.
نتیجه براساس مجموع مطالبی که بیان شد میتوان چنین ادعا نمود مناطقی که در قرون دوم به بعد بهعنوان مراکز علمی اسلامی شناخته شدند، در قرن اول توسط علی× و شاگردان وی بهخصوص ابنعباس و ابنمسعود واجد ظرفیت علمی شده و افرادی در این بلاد تربیت شدهاند که دارای ذوق و بهره علمی بودهاند و همین دانشمندان هستند که در قرن دوم و بعد از آن بهعنوان مراجع و اساتید علوم دینی، منشأ رواج دانش در این مناطق گشتهاند.
خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، تاریخ بغداد، 24 ج، تدوین مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417 ق."